Hoe Mozart een fortuin maakte – en bijna verloor

Wolfgang Amadeus Mozart was een van de meest succesvolle musici van zijn tijd, maar in het populaire toneelstuk en de film Amadeus wordt dit klassieke genie afgeschilderd als stervende zonder geld, in een ongemarkeerd graf als slachtoffer van moord door toedoen van zijn rivaliserende collega componist Antonio Salieri. In werkelijkheid verdiende Mozart een fortuin tijdens zijn korte leven, maar hij leek vastbesloten elke cent ervan uit te geven, wat leidde tot levenslange geldzorgen – en eeuwen van misvattingen over zijn laatste jaren.

Mozart bracht een groot deel van zijn carrière door als freelancer

Als muzikaal wonderkind dat zijn eerste werken componeerde toen hij nog een kind was, bracht Mozart zijn vroege jaren door met rondreizen door een groot deel van Europa. In zijn vroege tienerjaren kreeg hij een positie bij de aartsbisschop van Salzburg, waar hij zijn bescheiden salaris aanvulde met opdrachten van buitenaf, soms betaald in juwelen en snuisterijen in plaats van contant geld. Maar zijn groeiende ambitie en ego brachten hem in conflict met de aartsbisschop, en tegen het begin van zijn twintiger jaren verliet hij zijn positie en verhuisde naar Wenen.

In tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten bleek Mozart niet bereid (of in staat) om een voltijdse positie aan het hof te bekleden. In plaats daarvan scharrelde hij het werk bij elkaar dat hij kon vinden. Hij gaf muziekles aan de kinderen van de rijken, dirigeerde en voerde zowel zijn eigen werken als die van anderen uit (in één periode van zes weken in 1784 gaf hij een opmerkelijke 22 concerten), en nam elke opdracht aan die hem werd aangeboden voor nieuwe werken. Hij reisde veel, wat zijn reputatie zeer ten goede kwam, maar soms met financieel verlies, omdat hij vaak zelf voor zijn reiskosten moest opdraaien.

Maar de ups en downs van het leven als muzikaal reiziger wierpen hun vruchten af, volgens een tentoonstelling uit 2006 ter gelegenheid van zijn 250ste geboortedag. Uit verslagen blijkt dat Mozart in de jaren 1780 maar liefst 10.000 florijnen per jaar verdiende, en in een brief van Mozarts vader stond dat hij 1.000 florijnen had gekregen voor slechts één (vermoedelijk gedenkwaardig) concertoptreden. In een tijd waarin arbeiders jaarlijks 25 florijnen mee naar huis namen en velen in de hogere klasse 500 florijnen bij elkaar sprokkelden, zou Mozarts salaris hem in de bovenste laag van de Weense rijken hebben geplaatst.

Hij en zijn vrouw leidden een extravagante levensstijl

In augustus 1782 trouwde Mozart, ondanks de bezwaren van zijn vader, met Constanze Weber, wier oudere zus Mozart tevergeefs het hof had gemaakt. Weber stamde zelf uit een muzikale familie, en zij en haar zussen hadden naam gemaakt als zangeressen. Het paar was aan elkaar verknocht en kreeg zes kinderen, waarvan er slechts twee de kindertijd overleefden.

De Mozarts hadden een groot, ruim appartement in een chique wijk van Wenen, gelegen vlak achter de Stephansdom. Ondanks de ups en downs van Mozarts financiën waren ze vastbesloten een hoge levensstandaard te handhaven, voor een groot deel omdat Mozart zich in aristocratische kringen bewoog. Ze stuurden hun zoon naar een dure privé-school en gaven veel geld uit. Maar het echtpaar gaf vaak veel te veel uit, en de schulden aan winkeliers en schuldeisers stapelden zich op.

Het gezin moest verschillende keren verhuizen, en sommige historici denken dat Mozart grote sommen geld heeft verspild aan de goktafel, hoewel anderen denken dat gokken slechts een tijdverdrijf was, geen dwang. Recentelijk hebben sommigen de theorie gelanceerd dat Mozarts chronische overbesteding (en zijn frequente en extreme stemmingswisselingen) symptomen waren van een niet vastgestelde geestesziekte, mogelijk een manische depressie of een bipolaire stoornis.

Mozarts financiële zekerheid kreeg een klap door omstandigheden waar hij geen vat op had

Omstreeks 1788 kreeg zijn vrouw een reeks medische crises die bijna fataal bleken te zijn. Haar herstel omvatte uitgebreide bezoeken aan dure kuuroorden, waardoor zijn schatkist nog verder werd leeggehaald. Mozart begon aan een reeks kortere tournees om fondsen te werven, maar die liepen uit op een financiële mislukking.

Verschuivingen in de muzikale smaak en Oostenrijks dure betrokkenheid bij een reeks voortdurende oorlogen veroorzaakten een terugval in het aantal opdrachten, waardoor Mozart korte tijd uit de gratie raakte en rijke cliënten hun aandacht op andere zaken richtten. Het resultaat was een donkere periode van depressie, waarvan Mozart regelmatig melding maakte in brieven aan vrienden. Hoewel de Mozarts nooit gevaar liepen om honger te lijden, leken ze niet bereid om hun vaste kosten te verlagen, waardoor Mozart in deze magere jaren vrienden en mecenassen om leningen moest smeken. Deze werden echter onmiddellijk terugbetaald als er een nieuwe opdracht binnenkwam.

Mozart werd niet in een paupergraf begraven

In feite waren zijn financiële vooruitzichten in de lift. Hoewel ze is verguisd als lichtzinnig, kinderachtig en naïef, speelde Constanze een sleutelrol in deze financiële opleving. Terwijl Mozart tijdens haar ziekte het ergste van hun financiële problemen voor haar verborgen had gehouden, kwam zij, eenmaal hersteld, in actie. Het echtpaar verhuisde van het centrum van Wenen naar een goedkopere buitenwijk (hoewel ze veel geld bleven uitgeven), en ze hielp bij het organiseren van zijn chaotische zakelijke aangelegenheden.

Nieuwe zakelijke mogelijkheden, waaronder stipendia van verschillende kleinere Europese hoven en een lucratief aanbod om in Engeland te componeren en op te treden, beloofden mogelijk financiële verlichting. Mozart produceerde een vloedgolf van opmerkelijk werk in zijn laatste jaren, waaronder de opera “Die Zauberflöte” (De Toverfluit), die in première ging enkele maanden voor zijn dood en een onmiddellijk succes was.

Mozarts gezondheid begon echter te verslechteren in de herfst van 1791, en hij stierf, slechts 35 jaar oud, in december. Zijn dood werd waarschijnlijk veroorzaakt door nierfalen en het terugkomen van de reumatische koorts die hij zijn hele leven al af en toe had gehad. De Oostenrijkse gebruiken van die tijd verboden een privébegrafenis voor anderen dan de aristocratie, dus Mozart werd te ruste gelegd in een gemeenschappelijk graf met enkele andere lichamen – geen paupergraf. Enkele jaren later werden zijn botten opgegraven en opnieuw begraven (ook dat was toen gebruikelijk), en zijn exacte definitieve begraafplaats blijft een mysterie.

Constanze, net 29 en met twee jonge kinderen, was kapot van zijn dood. Nadat ze zijn laatste schulden had afbetaald, hield ze weinig over. Opnieuw betaalde haar ijver zich uit. Ze zorgde voor de publicatie van verschillende werken van haar man, organiseerde een reeks herdenkingsconcerten ter ere van hem, verzekerde zich van een klein levenslang pensioen voor haar familie van de Oostenrijkse keizer, en hielp bij de publicatie van een vroege biografie van Mozart, geschreven door haar tweede echtgenoot. Deze inspanningen zorgden er niet alleen voor dat ze voor de rest van haar leven financieel veilig was, maar hielpen ook Mozart’s nalatenschap als een van de grootste componisten uit de geschiedenis veilig te stellen.