Renesans

Renesans

Według tematu . Architektura Taniec Literatura Muzyka Malarstwo Filozofia Nauka Wojna

Według regionów

Renesans włoski

Renesans hiszpański

Renesans północny Renesans angielski . Renesans francuski Renesans niemiecki Renesans polski

Renesans, znany również jako „Rinascimento” (w języku włoskim), był wpływowym ruchem kulturowym, który przyniósł okres rewolucji naukowej i artystycznej transformacji u zarania nowożytnej historii w Europie. Wyznacza on okres przejściowy pomiędzy końcem średniowiecza a początkiem epoki nowożytnej. Zwykle uważa się, że renesans rozpoczął się w XIV wieku we Włoszech i w XVI wieku w Europie Północnej. Znaczna część fundamentów liberalnego humanizmu została położona podczas jego trwania. Dla niektórych uzurpuje to Bogu należne miejsce autora wartości i reżysera historii. Ale pozytywnie, współczesny uniwersalny światopogląd, szacunek dla godności wszystkich ludzi, na którym opiera się demokracja, pragnienie wiedzy i poszukiwania sposobów poprawy ludzkiego losu, wszystko to wywodzi się z renesansu i z oświecenia, które po nim nastąpiło.

Historiografia

Termin Odrodzenie (Rinascenza), na oznaczenie rozkwitu działalności artystycznej i naukowej, który rozpoczął się we Włoszech w XIII wieku, został po raz pierwszy użyty przez włoskiego historyka Giorgio Vasari (1511-1574) w Vite, opublikowanym w 1550 roku. Termin renesans jest tłumaczeniem francuskim, używanym przez francuskiego historyka Julesa Micheleta (1798-1874), a rozwiniętym przez szwajcarskiego historyka Jacoba Burckhardta (1818-1897). Odrodzenie jest używane na dwa sposoby. Po pierwsze, oznacza ponowne odkrycie starożytnych klasycznych tekstów i nauki oraz ich zastosowań w sztuce i nauce. Po drugie, oznacza, że rezultaty tych działań intelektualnych przyczyniły się do ożywienia kultury europejskiej w ogóle. Można więc mówić o renesansie na dwa różne, ale znaczące sposoby: odrodzenie wiedzy klasycznej poprzez ponowne odkrycie starożytnych tekstów, a także odrodzenie kultury europejskiej w ogóle.

Multiple Renaissances

W ostatnim ćwierćwieczu XX wieku wielu uczonych przyjęło pogląd, że renesans był być może tylko jednym z wielu takich ruchów. Stało się tak w dużej mierze dzięki pracy historyków takich jak Charles H. Haskins (1870-1937), który przedstawił przekonujące argumenty za „renesansem XII wieku”, jak również dzięki historykom argumentującym za „renesansem karolińskim”. Obie te koncepcje są obecnie szeroko akceptowane przez społeczność naukową; w rezultacie, obecną tendencją wśród historyków jest omawianie każdego tak zwanego renesansu w bardziej szczegółowych terminach, np. renesans włoski, renesans angielski, itp. Ta terminologia jest szczególnie użyteczna, ponieważ eliminuje potrzebę wpasowywania „renesansu” w chronologię, która wcześniej zakładała, że poprzedza go średniowiecze, a po nim następuje reformacja, co wielu uważa za nieścisłe. Cały ten okres jest teraz często zastępowany terminem „Early Modern.”

Inne okresy odrodzenia kulturowego również zostały określone mianem „renesansu”; takie jak renesans Harlemu czy renesans San Francisco. Inne renesanse nie są dalej rozważane w tym artykule, który skupi się na renesansie jako przejściu od średniowiecza do epoki nowożytnej.

Poglądy krytyczne

Odkąd termin ten został po raz pierwszy stworzony w XIX wieku, historycy mają różne interpretacje na temat renesansu.

Przeważa pogląd, że renesans w XV wieku we Włoszech, rozprzestrzeniając się na resztę Europy, reprezentował ponowne połączenie Zachodu z klasyczną starożytnością, absorpcję wiedzy – zwłaszcza matematyki – z arabskiego, powrót eksperymentalizmu, skupienie się na znaczeniu dobrego życia w teraźniejszości (np.humanizm), eksplozja upowszechniania wiedzy spowodowana drukiem oraz powstanie nowych technik w sztuce, poezji i architekturze, co doprowadziło do radykalnej zmiany stylu i treści sztuki i pisma. Okres ten, w tym ujęciu, reprezentuje Europę wychodzącą z długiego okresu zaścianka, oraz wzrost handlu i eksploracji. Włoski renesans jest często określany jako początek epoki „nowoczesnej”.

Historycy marksistowscy postrzegają renesans jako pseudo-rewolucję, w której zmiany w sztuce, literaturze i filozofii dotknęły tylko niewielką mniejszość bardzo bogatych i potężnych, podczas gdy życie wielkiej masy ludności europejskiej pozostało niezmienione w stosunku do średniowiecza. Tym samym zaprzeczają, że jest to wydarzenie o dużym znaczeniu.

Dziś większość historyków postrzega renesans jako w dużej mierze zmianę intelektualną i ideologiczną, a nie merytoryczną. Co więcej, wielu historyków wskazuje obecnie, że większość negatywnych czynników społecznych popularnie kojarzonych z okresem „średniowiecza” – ubóstwo, ignorancja, wojny, prześladowania religijne i polityczne i tak dalej – w rzeczywistości pogorszyła się w epoce Niccolò Machiavellego (1469-1527), wojen religijnych, skorumpowanych papieży Borgiów i wzmożonych polowań na czarownice w XVI wieku. Wiadomo, że wielu zwykłych ludzi, którzy żyli w czasie „renesansu”, było zaniepokojonych rozwojem epoki, a nie postrzegało jej jako „złotego wieku”, który wyobrażali sobie niektórzy dziewiętnastowieczni autorzy. Być może najważniejszym czynnikiem renesansu jest to, że ci, którzy byli zaangażowani w ruchy kulturalne, o których mowa – artyści, pisarze i ich mecenasi – wierzyli, że żyją w nowej erze, która była czystym zerwaniem ze średniowieczem, nawet jeśli duża część reszty populacji wydaje się postrzegać ten okres jako intensyfikację dolegliwości społecznych.

Johan Huizinga (1872-1945) uznał istnienie renesansu, ale kwestionował, czy była to pozytywna zmiana. Twierdził, że renesans był okresem upadku z wysokiego średniowiecza, które zniszczyło wiele z tego, co było ważne. Język łaciński, na przykład, bardzo się rozwinął w stosunku do okresu klasycznego i był nadal używany w kościele i przez innych jako żywy język. Jednak renesansowa obsesja na punkcie klasycznej czystości sprawiła, że łacina powróciła do swojej klasycznej formy, a jej naturalna ewolucja została zatrzymana. Robert S. Lopez twierdzi, że był to okres głębokiej recesji gospodarczej. George Sarton (1884-1956), znany jako ojciec historii nauki i Lynn Thorndike (1882-1965), wybitny amerykański historyk, który wykładał na Columbii (1924-1950), obaj skrytykowali wpływ renesansu na naukę, twierdząc, że postęp został spowolniony.

Początek renesansu

Renesans nie ma ustalonego punktu wyjścia ani miejsca. Działo się to stopniowo w różnych miejscach w różnym czasie i nie ma określonych dat ani miejsc, kiedy skończyło się średniowiecze. Miejsce początkowe renesansu jest prawie powszechnie przypisywane środkowym Włochom, zwłaszcza miastu Florencja. Jedną z postaci wczesnego renesansu jest poeta Dante Alighieri (1265-1321), pierwszy pisarz, który ucieleśnił ducha renesansu.

Petrarcha (1304-1374) jest kolejną postacią wczesnego renesansu. Jako część ruchu humanistycznego doszedł on do wniosku, że szczyt ludzkich osiągnięć został osiągnięty w Imperium Rzymskim, a wieki późniejsze były okresem społecznej zgnilizny, którą nazwał Wiekami Ciemnymi. Petrarka postrzegał historię jako postęp społeczny, artystyczny i literacki, a nie jako serię ustalonych wydarzeń religijnych. Odrodzenie oznaczało ponowne odkrycie starożytnego rzymskiego i greckiego dziedzictwa łacińskiego poprzez starożytne manuskrypty i humanistyczną metodę nauki. Te nowe idee z przeszłości (zwane wówczas „nową nauką”) zapoczątkowały nadchodzący postęp w sztuce, nauce i innych dziedzinach.

Innym możliwym punktem wyjścia jest upadek Konstantynopola na rzecz Turków w 1453 roku. Był to punkt zwrotny w działaniach wojennych, ponieważ armaty i proch stały się centralnymi elementami. Ponadto bizantyjsko-greccy uczeni uciekli na zachód do Rzymu, przynosząc nową energię i zainteresowanie greckim i rzymskim dziedzictwem, i być może reprezentowało to koniec starego porządku religijnego w Europie.

Włoski renesans

Włoski renesans był spleciony z ruchem intelektualnym znanym jako renesansowy humanizm oraz z zaciętymi niezależnymi i wojowniczymi społeczeństwami miejskimi miast-państw w środkowych i północnych Włoszech w XIII-XVI wieku. Włochy były miejscem narodzin renesansu z kilku powodów.

Pierwsze dwie lub trzy dekady XV wieku były świadkiem pojawienia się rzadkiego rozkwitu kultury, szczególnie we Florencji. To „florenckie oświecenie” było wielkim osiągnięciem (zob. Holmes, 1992). Była to kultura klasyczna, klasycyzująca, która starała się sprostać republikańskim ideałom Aten i Rzymu. Rzeźbiarze używali rzymskich modeli i klasycznych tematów. Społeczeństwo to miało nowy stosunek do swojej klasycznej przeszłości. Czuło się jej właścicielem i ożywiało ją. Florentyńczycy czuli się podobni do republikańskiego Rzymu z I wieku p.n.e. Giovann Rucellai (1475-1525) pisał, że należy do wielkiej epoki; Leonardo Bruni w Panegiryku na miasto Florencja wyraża podobne odczucia. Istniało autentyczne uznanie dla sztuk plastycznych – pogańskich idoli i posągów – z nagością i wyrazami ludzkiej godności.

Podobny równoległy ruch miał miejsce w sztuce na początku XV wieku we Florencji – ruch awangardowy, klasycyzujący. Wiele z tych samych osób było w niego zaangażowanych; istniała ścisła wspólnota osób zaangażowanych w oba ruchy. Laurentius Valla (1406-1457) powiedział, że tak jak odradzała się łacina, tak odradzała się architektura rzymska; na przykład Palazzo Rucellai zbudowany przez Leone Battistę Albertiego (1404-1472), wszechstronnego człowieka renesansu – poetę, lingwistę, architekta, filozofa i muzyka. Filippo Brunelleschi (1377-1446) (również rzeźbiarz) uważał go za największego architekta od czasów rzymskich.

Rzeźba również odrodziła się na nowo, w wielu przypadkach przed innymi sztukami. W rzeźbie współczesnej istniał bardzo oczywisty naturalizm, rzeźbiono bardzo wierne życiu postacie. Często w rzeźbach i obrazach o tematyce biblijnej pojawiali się rozpoznawalni florentczycy.

Ten intensywny klasycyzm dotyczył literatury i sztuki. W większości miast-republik istniała mała klika z koleżeństwem i rywalizacją produkowaną przez bardzo małą elitę. Leone Battista Alberti uważał, że odegrał ważną rolę, podobnie jak tacy ludzie jak Brunelleschi i Tommaso Masaccio (1401-1428). Nawet on sam przyznał, że nie potrafi wyjaśnić, dlaczego tak się stało.

Istnieje kilka możliwych wyjaśnień jego pojawienia się we Florencji:

1. Zrobili to Medyceusze – portret i rzeźba solowa pojawiły się, zwłaszcza za czasów Wawrzyńca Medyceusza (1449-1492). Jest to odpowiedź konwencjonalna:

Renesansowa Florencja = Medyceusze = Geniusz rzemieślników = RenesansNiestety, nie pasuje to chronologicznie. Lata 1410 i 1420 można uznać za początek renesansu, ale Medyceusze doszli do władzy później. Byli oni z pewnością wielkimi mecenasami, ale znacznie później. Jeśli w ogóle, to Medyceusze wskoczyli na już istniejący wózek. Medyceusze byli bankierami i politykami, którzy w mniejszym lub większym stopniu rządzili Florencją od XIII do XVII wieku. Papież Leon X i papież Klemens VII byli Medyceuszami.

2. Argument z teorii wielkiego człowieka. Donatello, Filippo Brunellesch i Michał Anioł byli po prostu geniuszami. Jest to okrężny argument o niewielkiej mocy wyjaśniającej. Z pewnością lepiej, bardziej ludzko i przystępnie, byłoby zrozumieć okoliczności, które pomogły tym geniuszom dojść do głosu. 3. Podobnym argumentem jest powstanie teorii indywidualizmu, którą przypisuje się Jakobowi Burckhardtowi (1818-1897). Argumentuje ona za przejściem od zbiorowej neutralności w kierunku samotnego geniusza. Jednakże Kentowie, F.W. Kent i Dale Kent (1978, 2004), dowodzą, że było to i pozostało społeczeństwo sąsiedztwa, krewnych i rodziny. Florentyńczycy byli bardzo ograniczeni i przywiązani do systemu; było to nadal bardzo tradycyjne społeczeństwo. 4. Frederick Antal (1947) argumentował, że triumf Masaccia i innych był triumfem klasy średniej nad starszymi, bardziej staromodnymi klasami feudalnymi, tak więc klasa średnia chciała, aby malarze robili bardziej mieszczańskie obrazy. To nie ma sensu. Palla Strozzi zamawiał staromodne obrazy, podczas gdy Cosimo de' Medici szukał nowych stylów w sztuce. 5. Argument Hansa Barona opiera się na nowym florenckim spojrzeniu na naturę ludzką, większym dowartościowaniu życia ludzkiego i siły człowieka, co prowadzi do humanizmu obywatelskiego, który według niego narodził się bardzo szybko na początku XV wieku. W latach 1401 i 1402, jak pisze, Giangaleazzo Visconti został nieznacznie pokonany przez republikańską Florencję, co ponownie potwierdziło znaczenie wartości republikańskich. Florencja przeżyła dramatyczny kryzys niezależności, który doprowadził do powstania wartości obywatelskich i humanizmu (zob. Baron, 1966). Wbrew temu możemy powiedzieć, że Baron porównuje niepodobne rzeczy. W sensie technicznym Baron musi udowodnić, że wszystkie obywatelskie dzieła humanistyczne powstały po 1402 roku, podczas gdy wiele takich dzieł datuje się na lata osiemdziesiąte XIII wieku. Była to walka ideologiczna między państwem książęcym a republikańskim miastem-państwem, mimo że w swojej ogólnej filozofii niewiele się różniły. Każdy taki monokauzalny argument jest bardzo prawdopodobne, aby być w błędzie.

Dale Kent twierdzi, że istnieje wiele dowodów na istnienie warunków wstępnych dla renesansu we Florencji.

W 1300 roku Florencja miała kulturę obywatelską, z ludźmi takimi jak notariusz i dyplomata, Brunetto Latini (1210-1294), który miał poczucie klasycznych wartości, choć różnych od wartości piętnastego wieku. Wprowadził on do życia florenckiego oratorstwo i systematyczne studiowanie nauk politycznych. Giovanni Villani (1280-1348), historyk i polityk, również miał poczucie miasta jako „córki i stworzenia Rzymu”. Był pionierem zainteresowania rolą, jaką odgrywa ekonomia jako siła napędowa wydarzeń historycznych. Pisał zarówno o ekonomii państw, jak i jednostek.

Petrarcha w połowie XIV wieku nienawidził życia obywatelskiego, ale wypełnił lukę między XIV i XV wiekiem, ponieważ zaczął zbierać antyki.

W latach osiemdziesiątych XIII wieku pojawiło się kilka grup klasycyzujących, w tym mnisi i obywatele. Było to raczej stopniowe narastanie niż wielki wybuch. Poza elitami istniała już publiczność dla renesansu. Florencja była bardzo piśmienną publicznością, już samoświadomą i świadomą swojego miasta i miejsca w krajobrazie politycznym.

Kluczowymi ludźmi w XIV i XV wieku byli

• Manuel Chrysoloras (1350-1415), który zwiększył zainteresowanie gramatyką architektury antycznej (1395); i
• Niccolò de' Niccoli (1363-1437), główny wpływ na postrzeganie klasyków.

Jego nauki dotarły do klas wyższych między 1410 a 1420 rokiem i wtedy właśnie pojawiła się nowa świadomość. Brucker (1983) zauważył tę nową świadomość w debatach soborowych około 1410 roku; jest tam więcej odniesień do klasyki.

Florencja doświadczyła nie tylko jednego, ale wielu kryzysów; Mediolan, Lucca, Ciompi. Poczucie kryzysu minęło w 1415 roku i pojawiła się nowa pewność siebie, triumfalne doświadczenie bycia republiką.

Między 1413 a 1423 rokiem nastąpił boom gospodarczy. Klasa wyższa miała środki finansowe, aby wspierać stypendia. Historyk sztuki, Ernst Gombrich (1909-2001), mówi, że istniało poczucie ratyfikacji siebie do świata starożytnego, co prowadziło do snobistycznego i elitarnego spojrzenia na edukację, a także tendencji dla bogatych chcących ogłosić swoją wyższość nad biednymi i nad innymi miastami.

Wczesny renesans był aktem współpracy. Rzemieślnicy i artyści byli wpleceni w sieci swojego miasta. Komitety były zazwyczaj odpowiedzialne za budynki. Istniała współpraca między patrycjuszami i rzemieślnikami, bez której renesans nie mógłby zaistnieć. Tak więc sensowne jest przyjęcie obywatelskiej teorii renesansu, a nie teorii wielkiego człowieka.

Ten, kto wierzy, że Bóg kieruje ludzką historią w stronę ostatecznego celu, jakim jest zjednoczony, zharmonizowany świat, dostrzeże Bożą rękę stojącą za renesansem.

Północny renesans

Renesans rozprzestrzenił się na północ od Włoch, będąc adaptowanym i modyfikowanym w miarę przemieszczania się. Po raz pierwszy dotarł do Francji, sprowadzony przez króla Francji Franciszka I po jego inwazji na Włochy. Franciszek sprowadził włoską sztukę i artystów, w tym Leonarda da Vinci (1452-1519) i wielkim kosztem zbudował ozdobne pałace. Pisarze tacy jak Rabelais również czerpali z ducha włoskiego renesansu.

Z Francji duch epoki rozprzestrzenił się na Niderlandy (Holandia, Belgia) i Niemcy, a w końcu do Anglii, Skandynawii i Europy Środkowej do końca XVI wieku. Na tych obszarach renesans stał się ściśle związany z chaosem protestanckiej reformacji, a sztuka i piśmiennictwo niemieckiego renesansu często odzwierciedlały ten spór.

Podczas gdy idee renesansowe przemieszczały się z Włoch na północ, jednocześnie na południe rozprzestrzeniały się innowacje, zwłaszcza w muzyce. Muzyka piętnastowiecznej Szkoły Burgundzkiej określiła początek renesansu w tej sztuce, a polifonia Szkoły Niderlandzkiej, która przeniosła się wraz z samymi muzykami do Włoch, stworzyła rdzeń tego, co było pierwszym prawdziwie międzynarodowym stylem w muzyce od czasu standaryzacji chorału gregoriańskiego w IX wieku. Kulminacją Szkoły Niderlandzkiej była muzyka włoskiego kompozytora, Giovanniego Pierluigiego da Palestriny (1525-1594). Pod koniec XVI wieku Włochy ponownie stały się centrum innowacji muzycznych, wraz z rozwojem polichóralnego stylu Szkoły Weneckiej, który rozprzestrzenił się na północ do Niemiec około 1600 roku.

W Anglii, epoka elżbietańska wyznaczyła początek angielskiego renesansu. Pisarze tacy jak William Shakespeare (1564-1616), Christopher Marlowe (1564-1593), John Milton (1608-1674) i Edmund Spenser (1552-1599), a także wielcy artyści, architekci i kompozytorzy, tacy jak Inigo Jones (1573-1652), Thomas Tallis (1505-1585), John Taverner (1490-1545) i William Byrd (1539-1623).

W tych północnych narodach renesans będzie budowany i wypierany przez myślicieli oświecenia w XVII wieku.

• Antal, Frederick. Florentine Painting and Its Social Background. London: Kegan Paul, 1947
• Baron, Hans. Crises of the Early Italian Renaissance. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1966. ISBN 0691051143
• Brucker, Gene. Renaissance Florence. Berkeley, CA: University of California Press, 1983. ISBN 0520046951
• Burckhardt, Jacob. The Civilization of the Renaissance in Italy, translated by S. G. C. Middlemore. New York: Penguin, 1990. ISBN 014044534X (http://www.exploitz.com/book/History/Italian_Renaissance/index.php)
• Ergang, Robert. The Renaissance. Princeton, NJ: Van Nostrand, 1967. ISBN 0442023197
• Ferguson, Wallace K. Europe in Transition, 1300-1500. Boston: Houghton Mifflin, 1962. ISBN 0049400088
• Haskins, Charles Homer. The Renaissance of the Twelfth Century. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1972. ISBN 0674760751
• Holmes, George. Florentine Oświecenia: 1400-1450. Oxford: Oxford University Press, 1992. ISBN 019820292X
• Huizinga, Johan. The Waning of the Middle Ages. Mineola, NY: Dover Publications, 1990. ISBN 0140137025
• Jensen, De Lamar. Renaissance Europe: Age of Recovery and Reconciliation. Boston: D.C. Heath, 1992. ISBN 0669200077
• Kent, Dale. The Rise of the Medici: Faction in Florence, 1426-1434. Oxford: Oxford University Press, 1978. ISBN 0198225202
• Kent, F.W. Lorenzo de' Medici and the Art of Magnificence. Baltimore: John Hopkins University Press, 2004. ISBN 0801878683
• Lopez, Robert S. „Hard Times and Investment in Culture.” The Renaissance: A Symposium (1953): 19-32.
• Thorndike, Lynn. „Renaissance or Prenaissance?” Journal of the History of Ideas 4 (1943): 65-74.

Dalsza lektura

• Bayley, Harold. A New Light on the Renaissance, 1909. (facsimile z możliwością wyszukiwania w University of Georgia Libraries; format PDF warstwowy)
• Burckhardt, Jakob. The Civilization of the Renaissance in Italy