Polityka
W ramach Protokołu montrealskiego rządy państw świata uzgodniły pod koniec lat 80. ochronę warstwy ozonowej Ziemi poprzez stopniowe wycofywanie substancji zubożających warstwę ozonową, emitowanych w wyniku działalności człowieka. W Europie Protokół ten jest wdrażany poprzez prawodawstwo unijne, które nie tylko spełnia jego cele, ale również zawiera bardziej rygorystyczne, ambitne środki.
Globalne działania podjęte w ramach Protokołu Montrealskiego powstrzymały wyczerpywanie się warstwy ozonowej i pozwoliły na rozpoczęcie jej odbudowy, ale wiele pozostaje jeszcze do zrobienia, aby zapewnić stałą odbudowę.
Warstwa ozonowa
Warstwa ozonowa to naturalna warstwa gazu w górnej atmosferze, która chroni ludzi i inne żywe organizmy przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym (UV) pochodzącym ze słońca.
Ale ozon występuje w niewielkich stężeniach w całej atmosferze, większość (około 90%) znajduje się w stratosferze, warstwie położonej 10-50 kilometrów nad powierzchnią Ziemi. Warstwa ozonowa odfiltrowuje większość szkodliwego promieniowania słonecznego UV i dlatego jest kluczowa dla życia na Ziemi.
Zubożenie warstwy ozonowej
Naukowcy odkryli w latach 70-tych, że warstwa ozonowa jest zubożona.
Stężenie ozonu w atmosferze zmienia się naturalnie w zależności od temperatury, pogody, szerokości geograficznej i wysokości, podczas gdy substancje wyrzucane przez zjawiska naturalne, takie jak erupcje wulkanów, mogą również wpływać na poziom ozonu.
Jednakże te naturalne zjawiska nie mogły wyjaśnić zaobserwowanych poziomów zubożenia, a dowody naukowe ujawniły, że przyczyną były pewne chemikalia wytwarzane przez człowieka. Te substancje zubożające warstwę ozonową zostały wprowadzone w latach 70-tych w wielu zastosowaniach przemysłowych i konsumenckich, głównie w lodówkach, klimatyzatorach i gaśnicach.
Dziura ozonowa
Zubożenie warstwy ozonowej jest największe na biegunie południowym. Występuje ono głównie późną zimą i wczesną wiosną (sierpień-listopad), a szczytowe zubożenie występuje zwykle na początku października, kiedy to ozon jest często całkowicie niszczony na dużych obszarach.
To poważne zubożenie tworzy tak zwaną „dziurę ozonową”, którą można zobaczyć na obrazach ozonu Antarktydy, wykonanych przy użyciu obserwacji satelitarnych. W większości lat, maksymalny obszar dziury jest większy niż sam kontynent antarktyczny. Chociaż ubytki ozonu są mniej radykalne na półkuli północnej, znaczne przerzedzenie warstwy ozonowej obserwuje się również nad Arktyką, a nawet nad kontynentalną Europą.
Większość substancji niszczących ozon, emitowanych w wyniku działalności człowieka, pozostaje w stratosferze przez dziesięciolecia, co oznacza, że odbudowa warstwy ozonowej jest bardzo powolnym, długim procesem.
Poniższy wykres przedstawia rozwój (rocznej maksymalnej) wielkości dziury ozonowej nad Antarktyką. Dziura powiększyła się w latach po ratyfikacji Protokołu Montrealskiego, z powodu opóźnienia spowodowanego faktem, że substancje zubożające warstwę ozonową pozostają w stratosferze przez długi czas. Obecnie maksymalny rozmiar dziury ozonowej zmniejsza się.
W celu zapoznania się ze statusem obecnie trwającej dziury ozonowej można odwiedzić stronę internetową Copernicus
Skutki zubożenia warstwy ozonowej dla ludzi i środowiska
Zubożenie warstwy ozonowej powoduje zwiększony poziom promieniowania UV przy powierzchni Ziemi, co jest szkodliwe dla zdrowia ludzi.
Negatywne skutki obejmują wzrost niektórych rodzajów nowotworów skóry, zaćmy oczu i zaburzeń odporności. Promieniowanie UV wpływa również na ekosystemy lądowe i wodne, zmieniając wzrost, łańcuchy pokarmowe i cykle biochemiczne. Życie wodne tuż pod powierzchnią wody, stanowiące podstawę łańcucha pokarmowego, jest szczególnie narażone na negatywne skutki wysokiego poziomu promieniowania UV. Promienie UV wpływają również na wzrost roślin, zmniejszając wydajność rolnictwa.
Działania mające na celu ochronę warstwy ozonowej
Protokół Montrealski
W 1987 roku, w celu rozwiązania problemu niszczenia warstwy ozonowej, społeczność międzynarodowa ustanowiła Protokół Montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. Był to pierwszy międzynarodowy traktat, który został podpisany przez wszystkie kraje świata i jest uważany za największy sukces ekologiczny w historii Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Celem Protokołu Montrealskiego jest ograniczenie produkcji i konsumpcji substancji zubożających warstwę ozonową, aby zmniejszyć ich obecność w atmosferze i w ten sposób chronić warstwę ozonową Ziemi.
Następny wykres przedstawia malejące zużycie substancji zubożających warstwę ozonową objętych protokołem montrealskim, zarówno w skali globalnej, jak i w krajach EOG-33 (28 państw członkowskich UE oraz Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria i Turcja).
Regulacje UE
Przepisy UE dotyczące substancji zubożających warstwę ozonową należą do najsurowszych i najbardziej zaawansowanych na świecie. Poprzez szereg rozporządzeń UE nie tylko wdrożyła Protokół Montrealski, ale często wycofywała niebezpieczne substancje szybciej niż było to wymagane.
Obecne rozporządzenie ozonowe UE (rozporządzenie (WE) 1005/2009) zawiera szereg środków zapewniających wyższy poziom ambicji. Podczas gdy protokół montrealski reguluje produkcję tych substancji i handel nimi w ilościach hurtowych, rozporządzenie w sprawie ozonu zakazuje ich stosowania w większości przypadków (niektóre zastosowania są nadal dozwolone w UE). Ponadto rozporządzenie to reguluje nie tylko substancje luzem, ale również te zawarte w produktach i urządzeniach.
Rozporządzenie ozonowe UE określa również wymogi dotyczące wydawania zezwoleń na wywóz i przywóz wszystkich substancji zubożających warstwę ozonową oraz reguluje i monitoruje nie tylko substancje objęte protokołem montrealskim (ponad 90 substancji chemicznych), ale również te, które nie są nim objęte (pięć dodatkowych substancji chemicznych zwanych „nowymi substancjami”).
Więcej szczegółów można znaleźć w sekcji poświęconej rozporządzeniu w sprawie ozonu.
Wpływ globalnych działań & pozostałe wyzwania
Od czasu podjęcia przez kraje działań w ramach protokołu montrealskiego globalne zużycie substancji zubożających warstwę ozonową zostało zmniejszone o około 98 %. W rezultacie, stężenie w atmosferze najbardziej agresywnych rodzajów substancji zubożających warstwę ozonową spada, a warstwa ozonowa wykazuje pierwsze oznaki odbudowy.
Niemniej jednak, nie oczekuje się, że warstwa ozonowa zostanie w pełni odbudowana przed drugą połową tego stulecia. Wynika to z faktu, że raz uwolnione substancje zubożające warstwę ozonową pozostają w atmosferze przez wiele lat i nadal powodują szkody.
Wiele pozostaje do zrobienia, aby zapewnić ciągłą odbudowę warstwy ozonowej i zmniejszyć wpływ substancji zubożających warstwę ozonową na klimat Ziemi.
Maksymalny zasięg dziury ozonowej nad półkulą południową, od 1979 do 2019 r.
Obrazy poniżej przedstawiają analizy całkowitego ozonu nad Antarktydą wykonane przez Copernicus. Niebieskie kolory oznaczają najniższe ilości ozonu, natomiast żółte i czerwone – wyższe.
Działania wymagane w skali globalnej w celu kontynuacji odbudowy warstwy ozonowej to:
- Zapewnienie, że istniejące ograniczenia dotyczące substancji zubożających warstwę ozonową są właściwie wdrażane, a globalne wykorzystanie substancji zubożających warstwę ozonową nadal jest ograniczane.
- Zapewnienie, że banki substancji zubożających warstwę ozonową (zarówno w magazynach, jak i w istniejącym sprzęcie) są zagospodarowywane w sposób przyjazny dla środowiska i zastępowane alternatywami przyjaznymi dla klimatu.
- Zapewnienie, że dozwolone zastosowania substancji zubożających warstwę ozonową nie są kierowane do zastosowań nielegalnych.
- Zmniejszenie wykorzystania substancji zubożających warstwę ozonową w zastosowaniach, które nie są uważane za konsumpcję w ramach Protokołu Montrealskiego.
- Zapewnienie, że nie pojawią się nowe chemikalia lub technologie, które mogłyby stanowić nowe zagrożenie dla warstwy ozonowej (np. substancje bardzo krótkożyciowe).
Zależność między substancjami zubożającymi warstwę ozonowąsubstancjami zubożającymi warstwę ozonową & zmianami klimatu
Większość produkowanych przez człowieka substancji zubożających warstwę ozonową jest również silnymi gazami cieplarnianymi. Niektóre z nich mają efekt globalnego ocieplenia do 14 000 razy silniejszy niż dwutlenek węgla (CO2), główny gaz cieplarniany.
W związku z tym globalne wycofanie substancji zubożających warstwę ozonową, takich jak wodorochlorofluorowęglowodory (HCFC) i chlorofluorowęglowodory (CFC), również wniosło znaczący pozytywny wkład w walkę ze zmianami klimatu.
Z drugiej strony, globalne wycofanie doprowadziło do znacznego wzrostu wykorzystania innych rodzajów gazów w celu zastąpienia substancji zubożających warstwę ozonową w różnych zastosowaniach. Te gazy fluorowane („F-gazy”) nie niszczą warstwy ozonowej, ale mają znaczący wpływ na globalne ocieplenie. Dlatego w 2016 r. strony Protokołu montrealskiego zgodziły się dodać najbardziej rozpowszechniony rodzaj F-gazów, wodorofluorowęglowodory (HFC), do listy substancji kontrolowanych.
Więcej informacji można znaleźć w sekcji Fluorowane gazy cieplarniane.
Dokumentacja
Statystyki dotyczące postępu w wycofywaniu substancji zubożających warstwę ozonową
- Europejska Agencja Środowiska (EEA)
- EEA sporządza roczne sprawozdania dotyczące produkcji, importu, eksportu, niszczenia i stosowania substancji zubożających warstwę ozonową w Unii Europejskiej
- Wykresy i wskaźniki EEA dotyczące produkcji i zużycia substancji zubożających warstwę ozonową
- Sekretariat Ozonowy UNEP
- Centrum dostępu do danych Sekretariatu Ozonowego UNEP zawiera dane dotyczące rocznej produkcji, importu, eksportu, niszczenia i stosowania substancji zubożających warstwę ozonową na całym świecie
Zubożenie warstwy ozonowej
- COPERNICUS
- COPERNICUS posiada obszerne dane na temat warstwy ozonowej, w tym na temat trwającej obecnie dziury ozonowej i wykresów prognoz ozonu
- Panel Oceny Skutków Środowiskowych (EEAP)
- EEAP ocenia różne skutki zubożenia warstwy ozonowej
- Panel ds. oceny naukowej (SAP)
- SAP ocenia stan zubożenia warstwy ozonowej i odnośne zagadnienia z zakresu nauk o atmosferze
Alternatywy dla substancji zubożających warstwę ozonową
.substancji zubożających warstwę ozonową
- Panel ds. oceny technologicznej i ekonomicznej (TEAP)
- TEAP dostarcza informacji technicznych związanych z technologiami alternatywnymi dla substancji zubożających warstwę ozonową
- Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO)
- Na stronie internetowej ICAO znajdują się aktualne informacje na temat rozwoju alternatywnych rozwiązań halonowych dla systemów gaszenia pożarów w samolotach
- Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego Unii Europejskiej (EASA)
- EASA opublikowała przewodnik dotyczący zastępowania halonu w przemyśle lotniczym
Faq
Otwórz wszystkie pytania
Ochrona warstwy ozonowej: Pytania i odpowiedzi (wrzesień 2012)
Co to jest warstwa ozonowa?
Warstwa ozonowa jest naturalną warstwą gazu w górnej atmosferze, która chroni ludzi i inne żywe organizmy przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym (UV) emitowanym przez słońce. Chociaż ozon (O3) występuje w niewielkich stężeniach w całej atmosferze, większość ozonu (około 90%) znajduje się w stratosferze, w warstwie położonej między 10 a 50 km nad powierzchnią Ziemi. Ta warstwa ozonowa wykonuje podstawowe zadanie polegające na odfiltrowaniu większości biologicznie szkodliwego promieniowania słonecznego UV.
Co powoduje zubożenie warstwy ozonowej?
Stężenie ozonu w atmosferze zmienia się naturalnie w zależności od temperatury, pogody, szerokości geograficznej i wysokości. Ponadto substancje wyrzucane przez zjawiska naturalne, takie jak erupcje wulkanów, mogą mieć wymierny wpływ na poziom ozonu. Jednak zjawiska naturalne nie są w stanie wyjaśnić obecnego poziomu zubożenia ozonu.
Dowody naukowe wskazują, że pewne substancje chemiczne wytworzone przez człowieka są odpowiedzialne za powstanie dziury ozonowej na Antarktydzie i globalne straty ozonu. Te substancje chemiczne są gazami przemysłowymi, które były używane przez wiele lat w wielu produktach i zastosowaniach, w tym w aerozolach, lodówkach, klimatyzatorach, gaśnicach i fumigacji upraw.
ODS są rozkładane przez światło słoneczne w stratosferze, tworząc atomy halogenu (np. chloru lub bromu), które następnie niszczą ozon poprzez złożony cykl katalityczny. Niszczenie ozonu jest największe na biegunie południowym, gdzie bardzo niskie temperatury stratosfery w zimie powodują powstawanie polarnych chmur stratosferycznych. Kryształy lodu powstające w tych chmurach zapewniają dużą powierzchnię dla reakcji chemicznych, przyspieszając cykle katalityczne. Ponieważ w niszczeniu ozonu bierze udział światło słoneczne, proces ten nasila się w okresie wiosennym, kiedy poziom promieniowania słonecznego na biegunie jest najwyższy, a polarne chmury stratosferyczne są stale obecne.
Co to jest dziura ozonowa?
Niszczenie ozonu jest największe na biegunie południowym. Występuje głównie późną zimą i wczesną wiosną (sierpień-listopad). Szczytowe zubożenie występuje zazwyczaj na początku października, kiedy to ozon jest często całkowicie niszczony na dużych obszarach. To poważne zubożenie tworzy tak zwaną „dziurę ozonową”, która może być widoczna na zdjęciach całkowitej zawartości ozonu na Antarktydzie, wykonanych za pomocą obserwacji satelitarnych. W większości lat maksymalna powierzchnia dziury ozonowej jest większa niż powierzchnia samego kontynentu antarktycznego. Filmy na temat powstawania dziury ozonowej w ostatnich latach można obejrzeć na stronie Copernicus.
Aczkolwiek straty ozonu są mniej radykalne na półkuli północnej, znaczne przerzedzenie warstwy ozonowej obserwuje się również nad Arktyką, a nawet nad Europą kontynentalną/UE. Utrata ozonu nad Arktyką jest jednak zwykle mniej dotkliwa niż nad Antarktyką i jest bardziej zmienna z roku na rok ze względu na sytuację klimatyczną i geograficzną w Arktyce. Niemniej jednak, w marcu 2011 r. po raz pierwszy zaobserwowano nad Arktyką i częścią Europy nie tylko rozrzedzenie, ale rzeczywistą dziurę ozonową.
Jakie są skutki zdrowotne zubożenia ozonu?
Zwiększony poziom promieniowania UV przy powierzchni Ziemi jest szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Negatywne skutki obejmują wzrost zachorowalności na niektóre rodzaje nowotworów skóry, zaćmę oczu i zaburzenia odporności. Zwiększona penetracja UV skutkuje dodatkową produkcją ozonu na poziomie gruntu, który powoduje choroby układu oddechowego.
Jakie są skutki środowiskowe zubożenia warstwy ozonowej?
UV wpływa na ekosystemy lądowe i wodne, zmieniając wzrost, łańcuchy pokarmowe i cykle biochemiczne. W szczególności, życie wodne występujące tuż pod powierzchnią wody, które stanowi podstawę łańcucha pokarmowego, jest narażone na negatywny wpływ wysokiego poziomu promieniowania UV. Promieniowanie UV ma również negatywny wpływ na wzrost roślin, zmniejszając tym samym wydajność rolnictwa. Ponadto, zubożenie ozonu stratosferycznego zmienia również rozkład temperatury w atmosferze, powodując różnorodne skutki środowiskowe i klimatyczne.
Jakie są skutki ekonomiczne zubożenia warstwy ozonowej?
Zwiększone koszty zdrowotne są najważniejszym bezpośrednim skutkiem ekonomicznym zwiększonego promieniowania UV. Wydatki medyczne związane z milionami dodatkowych przypadków raka skóry i zaćmy stanowią wyzwanie dla systemów opieki zdrowotnej, szczególnie w krajach słabiej rozwiniętych. Zwiększone promieniowanie UV zmniejsza również żywotność i właściwości wytrzymałościowe niektórych tworzyw sztucznych i włókien.
Pośrednie skutki ekonomiczne obejmują szereg dodatkowych kosztów, na przykład związanych z przeciwdziałaniem zmianom klimatu lub w wyniku zmniejszenia zasobów ryb.
Czy warstwa ozonowa się odbuduje?
Pomimo istniejących regulacji dotyczących ODS, nadal występuje poważne zubożenie warstwy ozonowej. Dzieje się tak dlatego, że raz uwolnione ODS pozostają w atmosferze przez wiele lat i nadal powodują szkody. Jednakże, ponieważ uwalniane są coraz mniejsze ilości ODS, widoczne są pierwsze oznaki odbudowy warstwy ozonowej. Niemniej jednak, ze względu na długi okres użytkowania ODS i jeśli nie zostaną podjęte dodatkowe środki, jest mało prawdopodobne, aby warstwa ozonowa została w pełni odbudowana przed drugą połową wieku.
Co mogę zrobić, aby chronić warstwę ozonową?
Substancje zubożające warstwę ozonową są nadal obecne w wielu starszych typach sprzętu i urządzeń, więc świadomość, jak z nimi postępować, jest kluczowa. Oto kilka praktycznych rzeczy, które osoby prywatne mogą zrobić, aby pomóc chronić warstwę ozonową:
- Upewnij się, że stare lodówki i klimatyzatory są utylizowane w bezpieczny sposób, oddając je do punktu recyklingu. Należy uważać, aby nie uszkodzić układu chłodzenia, który zawiera ODS;
- Pewność, że technicy naprawiający lodówkę lub klimatyzator odzyskują i poddają recyklingowi stare ODS, aby nie przedostawały się one do atmosfery;
- Podczas remontu domu upewnij się, że stare pianki izolacyjne zawierające ODS są utylizowane jako odpady niebezpieczne dla środowiska;
- Zapoznaj się z informacjami na temat niszczenia warstwy ozonowej poprzez dalszą lekturę i zaproponuj działania w szkole swoich dzieci, aby zwiększyć świadomość problemu i zainicjować lokalne działania.
Jak mogę chronić się przed promieniowaniem UV?
Istnieje bezpośredni związek pomiędzy zwiększoną ekspozycją na promieniowanie UV a zwiększonym ryzykiem zachorowania na niektóre rodzaje nowotworów skóry. Czynniki ryzyka obejmują typ skóry, oparzenia słoneczne w dzieciństwie oraz ekspozycję na intensywne światło słoneczne. Niedawne zmiany w stylu życia – coraz więcej osób wyjeżdża na wakacje i świadomie zwiększa ekspozycję na silne światło słoneczne – są częściowo odpowiedzialne za wzrost zachorowań na złośliwe nowotwory skóry. Aby zminimalizować ryzyko zachorowania na raka skóry, należy przykrywać odsłoniętą skórę ubraniem lub odpowiednim kremem z filtrem lub filtrem przeciwsłonecznym, nosić kapelusz i nosić okulary przeciwsłoneczne z certyfikatem UV, aby chronić oczy.
Co z pozytywnymi skutkami promieniowania UV?
Podwyższona ilość promieniowania UV jest szkodliwa dla zdrowia człowieka, jednak zbyt mała ekspozycja może mieć również negatywne skutki. Związane są one głównie z obniżoną produkcją witaminy D w skórze, która jest indukowana przez promieniowanie UV. Niedostateczna podaż witaminy D jest przyczyną wielu chorób, takich jak osteoporoza, osteomalacja (rozmiękanie kości), krzywica czy problemy sercowo-naczyniowe. Osoby o ciemnej karnacji są szczególnie narażone na spadek naturalnego promieniowania UV. Jednak większość ludzi jest odpowiednio narażona na promieniowanie UV w swoim codziennym życiu. Dla zdrowych ludzi nie ma medycznych powodów, aby szukać dodatkowej ekspozycji.