Zijn enige gepassioneerde omgang met vrouwen was op doek.
Is Mona Lisa een compositie van een man en een vrouw? Dat beweerde een vooraanstaande kunsthistoricus in april, die iedereen in rep en roer bracht.
De historicus, Silvano Vinceti, beweerde dat het schilderij deels een portret is van een Florentijnse vrouw met de naam Lisa en deels een schilderij van een kerel genaamd Gian Giacomo Caprotti – van wie sommigen geloven dat hij Leonardo da Vinci’s homoseksuele minnaar was.
Caprotti ging bij da Vinci (die in 1519 overleed) wonen toen hij 10 jaar oud was, en bleef daar de volgende 20 jaar. Da Vinci gaf hem de bijnaam Salai, of “Kleine Duivel.”
Vinceti zei dat hij de schilderijen van da Vinci had bestudeerd waarvoor Salai model had gestaan. Daaronder bevond zich een portret van Johannes de Doper dat was gebaseerd op een schets die da Vinci maakte van Salai met een erectie. De schets heet De vleesgeworden engel; Da Vinci liet de erectie weg uit het Johannesportret.
Beslis zelf:
Vinceti zei dat hij de Mona Lisa ook had onderzocht met behulp van infraroodtechnologie om tot zijn vaststelling te komen. Een van de belangrijkste da Vinci-experts, kunstprofessor Martin Kemp uit Oxford, was echter niet overtuigd. “De infraroodbeelden ondersteunen niet het idee dat da Vinci op de een of andere manier een mengeling van Lisa Gherardini en Salai schilderde,” vertelde Kemp aan de Telegraph. Kemp zegt dat we niet weten hoe Salai eruit zag, behalve de beschrijving van een andere kunstenaar van hem als “een mooie jongen met krullend haar, maar dat was een standaardtype uit die tijd. Het kwam voor in het werk van Da Vinci lang voordat Salai op het toneel verscheen.”
“Dit is een mengelmoes van bekende dingen, semi-bekende dingen en complete fantasie,” zegt Kemp. Maar of Salai model stond voor de Mona Lisa of niet, zegt niets over de vraag of Da Vinci homo was.
Da Vinci laat zich niet eenvoudig beschrijven, want hij was overal goed in. Hij was uitvinder, beeldhouwer, schilder, musicus, wiskundige, ingenieur, schrijver, anatoom, geoloog … en de lijst gaat maar door. (Hij ontwierp zelfs een helikopter.) Hij wordt soms ook vereerd als een homo-icoon, iets waar leunstoel-historici en bloggers graag over discussiëren. Maar was dat ook zo?
Het is waar dat Da Vinci nooit getrouwd is geweest, en volgens Kandice Rawlings van de Oxford Universiteit was het niet bekend dat hij een romantische relatie met vrouwen had.
Een van de redenen waarom mensen geloven dat hij homo was, is omdat ’s werelds beroemdste psycholoog, Sigmund Freud, dat in een essay uit 1910 zei. Het essay, “Leonardo da Vinci en een herinnering aan zijn jeugd”, stelt dat de kunstenaar celibatair was maar in het geheim homoseksueel, en dat hij deze neigingen sublimeerde door een diepgaande studie van de menselijke anatomie.
“Freud wees op een koud klinische tekening van heteroseksuele gemeenschap tussen da Vinci’s aantekeningen, die de minnaars staande toont, als mannequins,” schrijft kunstcriticus Jonathan Jones in de Guardian, die eraan toevoegt dat “Leonardo veel zeer gedetailleerde studies van de anale sluitspier tekende.”
Jones gelooft dat da Vinci “bijna zeker homo was,” maar wijst erop dat hij ook “hartstochtelijk betrokken was bij vrouwen – op het doek, tenminste.” Hij zegt dat vroegere Renaissance-kunstenaars hun afbeeldingen van mannen vaak een diep karakter gaven, maar vrouwen alleen afbeeldden in termen van hun fysieke schoonheid, vaak met “lege” ogen. Jones zegt dat da Vinci’s portretten ronduit revolutionair waren en “hen toonden als volledig afgeronde menselijke wezens.” Terwijl eerdere kunstenaars vrouwelijke seksualiteit afbeeldden met schuchterheid of bedeesdheid, bracht da Vinci hun sensualiteit over, zoals blijkt uit de flirterige glimlach van de Mona Lisa.
“Hij gaat er prat op dat hij ooit een Madonna heeft geschilderd die zo mooi was dat de man die haar kocht, werd achtervolgd door onbetamelijke gedachten,” schrijft Jones. “Zelfs nadat het was bewerkt, misschien met kruisen en heiligen-symbolen, kreeg hij nog steeds een erectie als hij probeerde te bidden. Dus uiteindelijk gaf hij het schilderij terug aan da Vinci, die verrukt was over deze pornografische triomf.”
Voorstanders van een homoseksuele da Vinci wijzen er ook op dat hij in 1476 werd gearresteerd op beschuldiging van sodomie, hoewel hij later werd vrijgesproken. Wijzen de aanklachten erop dat hij homo was? Misschien niet.
Historicus Michael Rocke schrijft dat Florentijnse mannen in die tijd al in hun vroege tienerjaren seksueel actief werden, maar pas rond hun dertigste trouwden. In die tussenjaren was het volgens Rocke gebruikelijk dat mannen van rond de 20 seks hadden met mannen jonger dan 20 – die nog niet als volwassen mannen werden beschouwd – zolang de oudere man maar “bovenop” zat. (Dat omkeren was tegen de “natuurlijke orde” en ongehoord.)
Een aantal mensen vond dit in ieder geval niet leuk, want er werd een rechtbank opgericht, genaamd Het Bureau van de Nacht, om mannen aan te klagen en te straffen voor sodomie. De overvloedige registers illustreren hoe vaak het voorkwam, maar wijzen ook op een hoge mate van sociale acceptatie.
” lijkt deels window-dressing te zijn geweest, aangezien Florence in het buitenland een reputatie had als hoofdstad van de sodomieten en deels als middel om boetes te innen. Of noem het een belasting op sodomie. Deze rechtbank heette het Bureau van de Nacht, en in een stad van ongeveer 40.000 mensen, schat Rocke dat maar liefst 17.000 minstens één keer in staat van beschuldiging werden gesteld, maar dat slechts 60 werden veroordeeld tot gevangenisstraf, verbanning of de dood.”
– George Armstrong, Los Angeles Times
De meeste mannen die veroordeeld waren voor sodomie betaalden een boete of doneerden wat meel aan een klooster en gingen verder met hun leven, trouwden met vrouwen, kregen kinderen, enzovoort. Rocke’s onderzoek suggereert dat in het Florence van de 15e eeuw “homo” zijn niet was wat het nu is. Bedenk ook dat het woord “homoseksueel” pas in 1897 in het woordenboek voorkwam. Gezien Da Vinci’s grote bijdragen aan kunst en wetenschap, is het een betere vraag om je af te vragen waarom sommige mensen zich er vandaag de dag zo druk om maken.
Rawlings van de Universiteit van Oxford zegt: “Het is onmogelijk om Leonardo’s seksuele geaardheid met zekerheid te achterhalen,” en dat “de meningen van geleerden over deze kwestie uiteenlopen van ‘misschien’ tot ‘zeer waarschijnlijk.'”