Als het enige zoogdier dat kan vliegen, zijn vleermuizen zonder twijfel bijzondere wezens. Misvattingen en angsten over vleermuizen hebben ertoe geleid dat veel mensen deze nachtelijke vliegers zien als niets meer dan angstaanjagende ziektedragers, maar vleermuizen zijn van cruciaal belang voor een gezond milieu. Vleermuizen verspreiden zaden, eten massa’s schadelijke insecten en helpen bij de bestuiving van planten.
Er zijn meer dan 1300 vleermuissoorten verspreid over zes continenten; ongeveer 50 vleermuissoorten leven in nationale parken in de Verenigde Staten, en Indonesië herbergt 219 vleermuissoorten – meer dan enig ander land. Vleermuizen vormen een vijfde van de zoogdierenpopulatie op aarde, volgens Bat Conservation International.
Grootvleermuizen en microvleermuizen
Vleermuizen worden onderverdeeld in twee hoofdtypen: megavleermuizen en microvleermuizen. Tot de megavleermuizen (formeel: vleermuizen van de onderorde Megachiroptera) behoren vliegende vossen en fruitvleermuizen uit de Oude Wereld. Zij hebben de neiging groter te zijn dan microvleermuizen (suborde Microchiroptera), hoewel sommige microvleermuizen zelfs groter zijn dan de kleinere megabats.
Vliegende vossen (genus Pteropus) zijn de grootste vleermuizen. Sommige soorten hebben een spanwijdte van 1,5 tot 1,8 m (5 tot 6 voet) en wegen tot 998 gram (2,2 lbs.), aldus het geslacht Pteropus. (998 gram), volgens de Oakland Zoo. Een van de kleinste megavleermuizen is de schattige langtongvleermuis (Macroglossus minimus), die een spanwijdte heeft van slechts 25,5 cm (25,4 cm) en een gewicht van 2,5 kg (998 gram).4 centimeter) heeft en ongeveer een halve ons (14 g) weegt, volgens het Smithsonian Institution.
Onder de microvleermuizen is de grootste soort eigenlijk behoorlijk groot: de valse vampier of spectrale vleermuis (Vampyrum spectrum) weegt 5 tot 6,7 ons (145 tot 190 g) en heeft een spanwijdte van maximaal 40 inch (1 m). De kleinste vleermuis van allemaal is de hommelvleermuis (Craseonycteridae thonglongyai), volgens het University of Michigan Museum of Zoology. Dit kleine bolletje met vleugels wordt slechts 3 cm lang en weegt ongeveer 2 gram.
Habitat
Vleermuizen leven bijna overal, behalve op sommige eilanden, en op de Noordpool en Antarctica. Ze prefereren warmere gebieden die dichter bij de evenaar liggen, en ze kunnen worden gevonden in regenwouden, bergen, landbouwgrond, bossen en steden.
De harige zoogdieren hebben niet veel vet om ze warm te houden, en in plaats daarvan hebben ze twee strategieën om de kou te doorstaan. Sommige vleermuizen migreren naar warmere gebieden, terwijl andere in een korte vorm van winterslaap gaan, torpor genaamd. Tijdens de winterslaap verlaagt een vleermuis zijn stofwisseling, verlaagt zijn lichaamstemperatuur en vertraagt zijn ademhaling en hartslag.
Vleermuizen slapen in bomen, grotten, mijnen en schuren – elke plek die beschutting biedt tegen het weer, bescherming tegen roofdieren en afzondering voor het grootbrengen van hun jongen. Over het algemeen leven ze samen in groepen, kolonies genaamd, die tussen de 100 en duizenden individuen kunnen bevatten.
Als nachtdieren slapen vleermuizen overdag en zijn ze ’s nachts actief. Sommige vliegen wel 50 kilometer om voedsel te vinden tijdens hun nachtelijke reizen. Overdag slapen ze ondersteboven en houden zich met hun scherpe klauwen vast aan hun slaapplaats.
Dieet
De meeste vleermuizen eten bloemen, kleine insecten, vruchten, nectar, stuifmeel en bladeren, hoewel dit afhankelijk is van het soort vleermuis. Megavleermuizen eten meestal vruchten, en microvleermuizen eten meestal insecten.
Sommige vleermuizen hebben een relatief grote eetlust, zoals de Maleise vliegende vos, die ongeveer de helft van zijn lichaamsgewicht per dag eet. Maar de vampiervleermuis overtreft zelfs dat, en eet twee keer zijn gewicht op een dag. Vleermuizen kunnen ook snel eten – de bruine vleermuis kan tot 1000 kleine insecten eten in slechts een uur, volgens de organisatie Defenders of Wildlife.
Vleermuizen gebruiken echolocatie om insecten en andere voorwerpen in het donker te “zien”. Ze maken hoogfrequente geluiden en analyseren dan de locatie van objecten in hun omgeving door waar te nemen hoe het geluid weerkaatst op het object. Met echolocatie kunnen vleermuizen zien hoe groot en hoe ver weg een voorwerp is.
Niet alle vleermuizen eten insecten. Sommige vleermuizen persen bijvoorbeeld fruit in hun mond en drinken de sappen op. Vampiervleermuizen, echter, houden van een ander soort sap. Zoals hun naam al doet vermoeden, drinken ze bloed, voornamelijk van runderen en herten, dat ze vinden met behulp van speciale warmtedetectiesensoren in de buurt van hun neuzen. En ze zuigen het bloed niet zoals de legende zegt. Ze maken een V-vormige snee en likken dan het bloed op, aldus de San Diego Zoo.
Een antistollingsmiddel in het speeksel van vampiervleermuizen, Draculine genaamd, is zo effectief in het verdunnen van bloed dat het wordt overwogen voor gebruik bij patienten met een beroerte of hartkwaal, aldus het tijdschrift Discover.
Paringsgewoonten
Vleermuizen vertonen unieke paringsgedragingen die niet bij andere dieren voorkomen. Mannelijke en vrouwelijke vleermuizen ontmoeten elkaar op overwinteringsplaatsen, hibernacula’s genaamd, waar ze zich voortplanten.
“Vleermuizen ‘zwermen’ in enorme aantallen rond, achtervolgen elkaar en voeren spectaculaire luchtacrobatiek uit,” vertelde bioloog John Altringham in 2013 aan Live Science.
Hoe de vleermuizen hun partners kiezen is niet duidelijk, aldus Altringham, maar het kan zijn dat de vrouwtjes de meest behendige mannetjes uitzoeken. Tijdens het zwermen gaan de broedparen naar afgelegen plekjes in de grot om onder vier ogen te paren.
Onderzoekers hebben ontdekt dat vrouwelijke kortneusvleermuizen orale seks bedrijven bij hun partners om de daad te verlengen; mannelijke Indische vliegende vossen doen hetzelfde bij vrouwtjes.
Paren gebeurt in de late zomer en vroege herfst, en de vrouwtjes slaan het sperma van de mannetjes op tot de volgende lente. Een zwanger vrouwtje draagt haar jong gedurende een draagtijd van 40 dagen tot zes maanden. Dan brengt ze één baby ter wereld, een pup genoemd. De pup weegt bij de geboorte ongeveer een vierde van zijn moeder. Jonge vleermuizen drinken melk van hun moeder om te overleven, net als andere zoogdieren.
De moeders en de jongen blijven in groepen, gescheiden van de mannetjes. Moeders helpen bij de verzorging van andere jongen totdat de jongen oud genoeg zijn om voor zichzelf te zorgen.
Status van instandhouding
Veel vleermuissoorten over de hele wereld worden met uitsterven bedreigd. Op de Rode Lijst van de Internationale Unie voor Natuurbehoud staan meer dan 280 soorten vermeld als bedreigd, kwetsbaar of “bijna bedreigd”.
Bulmer’s fruitvleermuis is ’s werelds meest bedreigde vleermuis. Hij komt nog maar in één grot in Papoea-Nieuw-Guinea voor. Volgens de Rode Lijst zijn er nog maar 137 tot 160 exemplaren over.
Een schimmel die een ziekte veroorzaakt die white-nose syndrome heet, heeft vleermuizen in Noord-Amerika verwoest. Deze witte, poederachtig uitziende schimmel, een lid van een groep van koudeminnende schimmels genaamd Geomyces, bedekt de snuiten, oren en vleugels van vleermuizen en heeft de dood veroorzaakt van honderdduizenden van de dieren in het noordoosten van de Verenigde Staten.
Terwijl de gevolgen van het witte-neussyndroom de vleermuispopulaties hebben gedecimeerd, kunnen in de bodem aangetroffen schimmelwerende microben een straaltje hoop bieden voor de belaagde vleermuizen van Noord-Amerika, zo meldden onderzoekers onlangs.
Ziekteoverbrengers
Vleermuizen worden door velen erkend als vliegende ziektedragers en daar is een goede reden voor. In 2013 meldde Live Science dat vleermuizen fungeren als reservoirs voor meer dan 60 verschillende virussen die mensen kunnen infecteren. En in 2017 bleek uit een studie gepubliceerd in het tijdschrift Nature dat vleermuizen aanzienlijk meer virussen bij zich dragen dan alle andere zoogdiersoorten op de planeet.
“Er lijkt iets anders te zijn aan vleermuizen in termen van het in staat zijn om zoönotische infecties te hosten,” vertelde David Hayman, een wildlife epidemioloog aan de Colorado State University, eerder aan Live Science.
Onderzoekers weten niet precies waarom vleermuizen zo goed zijn in het herbergen van ziektes, maar er zijn sterke aanwijzingen dat het komt doordat vleermuizen relatief lang leven, en ze leven in zulke kleine ruimtes met elkaar. Hun leefgebieden en voedselbronnen overlappen ook vaak met die van mensen, waardoor contact waarschijnlijker wordt.
Maar vleermuizen uitroeien is niet de manier om ziektes te voorkomen. Onderzoek heeft aangetoond dat het doden van vleermuizen de overdracht van ziekten niet vermindert, maar juist het aantal gevoelige vleermuizen kan vergroten en de overdracht van ziekten kan versterken.
Een beetje vleermuis trivia
Vliegen van vleermuizen is zo acrobatisch en complex dat het inspireert tot ontwerpen voor vliegende robots; een robotica-ingenieur vertelde Live Science in 2017 dat vleermuisvliegen “de Heilige Graal van luchtrobotica was.”
Stikstofrijke vleermuispoep is een voedzame traktatie voor vleesetende bekerplanten op Borneo. De planten bieden vleermuizen een parasietvrije slaapplaats, en de vleermuizen gebruiken de planten op hun beurt als levende toiletten.
Vleermuizen zijn misschien de enige zoogdieren die kunnen vliegen – maar wist je dat ze ook kunnen rennen en zwemmen? Vampiervleermuizen sprinten over de grond door op handen en voeten te lopen, met een extra hink-stap-sprong die hen voor enkele ogenblikken in de lucht brengt. Vleermuizen kunnen ook door water peddelen door hun vleugels, handen en voeten te gebruiken, meldde Smithsonian.