Triceratops, met zijn drie hoorns en benige franje rond zijn achterhoofd, is een van de meest herkenbare dinosaurussen. Zijn naam is een combinatie van de Griekse lettergrepen tri-, wat “drie” betekent, kéras, wat “hoorn” betekent, en ops, wat “gezicht” betekent. De dinosaurus zwierf zo’n 67 tot 65 miljoen jaar geleden door Noord-Amerika, aan het eind van de Krijt-periode.
Sinds de ontdekking van Triceratops in 1887 zijn tot 16 soorten van de dinosaurus voorgesteld, maar slechts twee soorten – T. horridus en T. prorsus – worden momenteel als geldig beschouwd, volgens een studie uit 2014 in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), waarin werd vastgesteld dat T. horridus waarschijnlijk in T. prorsus is geëvolueerd over een periode van 1 miljoen tot 2 miljoen jaar.
Voor de studie verzamelden en analyseerden onderzoekers dinosaurusfossielen uit de Hell Creek Formation in Montana, die bestaat uit lagere, middelste en hogere geologische onderverdelingen. De meest gevonden dinosaurus uit de formatie was Triceratops, zei eerste auteur van de studie John Scannella, een paleontoloog en Triceratops-expert aan de Montana State University.
“We begonnen op te merken dat de Triceratops in de onderste eenheid van de formatie anders zijn dan die in de bovenste eenheid,” vertelde Scannella aan Live Science. “En Triceratops in de middelste eenheid hebben een combinatie van kenmerken van individuen uit de onderste en bovenste eenheden.” Triceratops prorsus, zei hij, wordt gevonden in de bovenste eenheid van de formatie, en exemplaren in het bovenste deel van de middelste eenheid hebben meer T. prorsus kenmerken en minder T. horridus kenmerken.
Er is momenteel enige discussie over de vraag of twee andere genera van Ceratopsidae (de taxonomische familie waartoe Triceratops behoort), Torosaurus en Nedoceratops (voorheen Diceratops), echt afzonderlijke genera zijn of gewoon Triceratops exemplaren in verschillende levensfasen.
In een studie uit 2010 in het Journal of Vertebrate Paleontology betoogden Scannella en zijn collega John (“Jack”) Horner dat Torosaurus, die zich vooral van Triceratops onderscheidt doordat hij een verbrede kraag met grote gaten heeft, eigenlijk Triceratops op hoge leeftijd was. “We vonden bewijs dat de franje op de achterkant van de schedel relatief laat tijdens de groei uitzet,” zei Scannella, eraan toevoegend dat de microscopische structuur van Torosaurus botten suggereert dat ze ouder zijn dan zelfs de grootste Triceratops specimens. “Dit suggereerde dat Torosaurus, in plaats van een apart geslacht te zijn, eigenlijk een volgroeide Triceratops was.”
In een latere studie uit 2011 in het tijdschrift PLOS ONE, gebruikten Scannella en Horner een soortgelijke redenering om te stellen dat Nedoceratops hatcheri, waarvan slechts één exemplaar bestaat, eigenlijk een overgangsstadium is tussen de jonge Triceratops en de oude Torosaurus. Nogmaals, één van de belangrijkste verschillen tussen de dieren in kwestie is de kraag: Torosaurus heeft grote kieuwgaten, die kleiner zijn bij Nedoceratops en afwezig bij Triceratops (hoewel sommige specimens tekenen van beginnende gaten lijken te vertonen). Dit suggereert dat de gaten in de loop van de tijd groeien naarmate de kraag zich ontwikkelt en uitbreidt, zo redeneerden zij.
Andere paleontologen betwisten echter dit idee van één enkel genus. In een PLOS ONE artikel uit 2012 presenteerden onderzoekers bijvoorbeeld bewijs van Torosaurus botten die niet volledig zijn vergroeid, wat suggereert dat het specimen nog onvolwassen is (en dus geen volledig volwassen Triceratops). Zij suggereerden verder dat de kieuwgaten van Nedoceratops pathologisch zijn (gerelateerd aan een ziekte of gezondheidsprobleem).
Meer fossielen van Nedoceratops en een duidelijk juveniel exemplaar van Torosaurus zouden het debat beslechten, zei Scannella.
Een dinosaurus ter grootte van een olifant
Triceratops was een reusachtig dier, vergelijkbaar met een Afrikaanse olifant, volgens een artikel uit 2011 in het tijdschrift Cretaceous Research. Hij werd 9 meter lang en woog meer dan 5.000 kg. (5.000 kg) – sommige grote exemplaren wogen bijna 7.150 kg. (7,150 kg).
Hij had sterke ledematen om zijn massieve lichaam te bewegen en te ondersteunen. De voorpoten, die korter waren dan de achterpoten, hadden elk drie hoeven; de achterpoten hadden elk vier hoeven. Een studie uit 2012 in het tijdschrift Proceedings of the Royal Society B suggereerde dat Triceratops een rechtopstaande houding had zoals een olifant, in plaats van een uitgestrekte, elleboogvormige houding zoals een hagedis.
De kop van Triceratops behoorde tot de grootste van alle landdieren, sommige maakten een derde uit van de gehele lengte van het lichaam van de dinosaurus. De grootste gevonden schedel heeft een geschatte lengte van 2,5 meter, volgens Scannella’s studie Journal of Vertebrate Paleontology uit 2010.
Triceratops had drie hoorns: twee enorme boven zijn ogen, en een kleinere hoorn op zijn snuit. De twee hoorns op de voorhoofd lijken te zijn gedraaid en langer te zijn geworden naarmate een Triceratops ouder werd, volgens een studie uit 2006 in het tijdschrift Proceedings of the Royal Society B. Tijdens de jeugdjaren van een Triceratops waren de hoorns kleine stompjes die naar achteren bogen; toen het dier bleef groeien tot jongvolwassenheid, werden de hoorns recht; tenslotte bogen de hoorns naar voren en groeiden uit tot 1 meter (3 voet) lang, waarschijnlijk nadat de dinosaurus geslachtsrijpheid had bereikt.
Het is waarschijnlijk dat Triceratops’ hoorns en franje werden gebruikt in gevechten tegen andere Triceratops, maar ook voor visueel vertoon (paring, communicatie en soortherkenning), volgens een PLOS ONE studie uit 2009.
De dinosaurus gebruikte zijn hoorns en franje ook in gevechten tegen zijn belangrijkste roofdier, de tyrannosaurussen. Paleontologen hebben hoorn en schedelbotten van Triceratops blootgelegd die gedeeltelijk genezen waren van tandafdrukken van tyrannosaurussen, wat suggereert dat de Triceratops zijn aanvaller met succes heeft afgeweerd, volgens een studie gepubliceerd in het boek “Tyrannosaurus rex, the Tyrant King” (2008, Indiana University Press). Maar T. rex bijtsporen op andere Triceratops botten suggereren dat de carnivoor zich soms voedde met de gehoornde dinosaurus, suggereert een 1996 Journal of Vertebrate Paleontology studie.
In plaats van glad was de huid van Triceratops, althans rond zijn staart, wellicht bedekt met borstelachtige formaties, vergelijkbaar met die van de oude ceratopsiër Psittacosaurus.
Wat at Triceratops?
Triceratops was een herbivoor, die zich voornamelijk voedde met struiken en andere plantengroei. Zijn snavelachtige bek was meer geschikt om te grijpen en te plukken dan om te bijten, volgens een analyse uit 1996 in het tijdschrift Evolution.
Hij had tot 800 tanden die voortdurend werden aangevuld en die waren gerangschikt in groepen, batterijen genaamd, waarbij elke batterij 36 tot 40 tandkolommen aan elke kant van elke kaak had en drie tot vijf tanden per kolom, aldus de Evolution-studie. Hij kan een hele reeks planten hebben gegeten, waaronder varens, cycaden en palmen.
Fossiele ontdekkingen
In 1887 werden in Denver de eerste botten van een Triceratops ontdekt en naar Othniel Charles Marsh gestuurd. Marsh dacht eerst dat het een bizon was. Pas toen er in 1888 meer botten van Triceratops werden gevonden, gaf Marsh het beest de naam Triceratops.
Tot op heden zijn er alleen al in de Hell Creek Formation meer dan 50 schedels van Triceratops gevonden, zo blijkt uit de PNAS-studie van Scannella uit 2014.
Hoewel er nog geen compleet skelet is opgegraven, zijn er gedeeltelijke skeletten en schedels, waaronder enkele van baby’s, gevonden in Montana, South Dakota, North Dakota, Colorado, Wyoming en Canada (Saskatchewan en Alberta). Triceratops was beperkt tot Noord-Amerika omdat het continent zich al had afgescheiden van Europa en, samen met Zuid-Amerika, was begonnen met het oversteken van de oceaan tegen de tijd dat de dinosaurus evolueerde.
Fossielen van Triceratops zijn meestal ontdekt als solitaire individuen. Maar in een artikel in het Journal of Vertebrate Paleontology uit 2009 meldden wetenschappers de eerste ontdekking van een Triceratops “botbed”, dat drie jonge resten bevatte en wees op het samenlevende (en mogelijk kudde-) karakter van de dinosaurussen.
Kim Ann Zimmermann werkte mee aan dit artikel.
- Een korte geschiedenis van dinosaurussen
Meer dinosaurussen
- Allosaurus: Feiten over de ‘andere hagedis’
- Ankylosaurus: Feiten over de gepantserde dinosaurus
- Apatosaurus: Feiten over de ‘Bedrieglijke Hagedis’
- Archaeopteryx: Feiten over het Overgangsfossiel
- Brachiosaurus: Feiten over de Giraf-achtige Dinosaurus
- Diplodocus: Feiten over de langste dinosaurus
- Giganotosaurus: Feiten over de ‘Reuze Zuidelijke Hagedis’
- Pterodactylus, Pteranodon & Andere vliegende ‘Dinosaurussen’
- Spinosaurus: De Grootste Vleesetende Dinosaurus
- Stegosaurus: Benige Plaatjes & Piepkleine Hersentjes
- Tyrannosaurus Rex: Feiten over T. Rex, Koning van de Dinosaurussen
- Velociraptor: Feiten over de ‘Snelle Dief’
Tijdvakken
Precambrium: Feiten over het begin van de tijd
Paleozoïcum: Feiten & Informatie
- Cambrium: Feiten & Informatie
- Silurische Periode: Feiten: Klimaat, Dieren & Planten
- Devoonse periode: Klimaat, Dieren & Planten
- Permische Periode: Klimaat, Dieren & Planten
Mesozoïcum: Tijdperk van de Dinosauriërs
- Triassic Period Facts: Klimaat, Dieren & Planten
- Jurassische Tijd
- Kretaceïsche Tijd: Feiten over dieren, planten & Klimaat
Cenozoïcum: Feiten over klimaat, dieren & Planten
-
Kwartaire periode: Klimaat, Dieren & Andere feiten
- Pleistoceen Tijdperk: Feiten over de laatste ijstijd
- Holoceen Tijdperk: Het tijdperk van de mens