Sociale beweging

Methodes

Sociale bewegingen kunnen vreedzaam of gewelddadig zijn. Mahatma Gandhi creëerde de beroemde vreedzame sociale beweging die de onafhankelijkheid van India bepleitte.

Vreedzame bewegingen staan in contrast met gewelddadige bewegingen. Binnen gewelddadige bewegingen wordt onderscheid gemaakt tussen reguliere gevechten en terroristische tactieken. Het Zapatista Leger van Nationale Bevrijding is een voorbeeld van traditionele wapens, terwijl Hezbollah, de Baskische Euskadi Ta Askatasuna (ETA), of het Provisionele Ierse Republikeinse Leger (IRA) voorbeelden zijn van organisaties die bij gelegenheid gebruik hebben gemaakt van terroristische tactieken.

Bereik

Bewegingen kunnen zo klein zijn als een school of een mondiale schaal bereiken. Wereldwijde bewegingen hebben doelen of doelstellingen voor de hele mensheid. Voorbeelden hiervan zijn de eerste, tweede, derde en vierde Internationale (waar Marx en Bakoenin elkaar ontmoetten), het Wereld Sociaal Forum, de PGA en de anarchistische beweging proberen de samenleving op mondiaal niveau te veranderen. De meeste sociale bewegingen hebben een meer lokale reikwijdte. Ze zijn gebaseerd op lokale of regionale doelstellingen, zoals de bescherming van een specifiek natuurgebied, lobbyen voor de verlaging van de tol in een bepaalde snelweg, of het kraken van een gebouw dat op het punt staat te worden gesloopt voor gentrificatie en het te veranderen in een sociaal centrum.

Dynamiek van sociale bewegingen

Sociale bewegingen zijn niet eeuwigdurend. Ze hebben een levenscyclus: Ze ontstaan, ze groeien, ze behalen successen of mislukkingen, en uiteindelijk lossen ze op en houden ze op te bestaan.

Het is waarschijnlijker dat ze zich ontwikkelen in een tijd en op een plaats die vriendelijk is voor de sociale bewegingen: Vandaar hun duidelijke symbiose met de negentiende-eeuwse proliferatie van ideeën als individuele mensenrechten, vrijheid van meningsuiting en burgerlijke ongehoorzaamheid. Sociale bewegingen komen voor in liberale en autoritaire samenlevingen, maar in verschillende vormen. Er moeten altijd polariserende verschillen zijn tussen groepen mensen: in het geval van de “oude bewegingen” waren dat de armoede- en welvaartskloof. In het geval van de “nieuwe bewegingen” zijn het eerder de verschillen in gewoonten, ethiek en waarden. Tenslotte is er voor het ontstaan van een sociale beweging een “initiërende gebeurtenis” nodig, zoals de socioloog Neil Smelser het noemt: een bepaalde, individuele gebeurtenis die een kettingreactie van gebeurtenissen in de gegeven samenleving op gang brengt die tot het ontstaan van een sociale beweging leidt.

Zo is bijvoorbeeld de Amerikaanse Burgerrechtenbeweging gegroeid uit de reactie op het feit dat de zwarte Rosa Parks in het gedeelte van de bus zat waar alleen blanken mochten meerijden (hoewel het belangrijk is om op te merken dat Rosa Parks niet alleen of spontaan handelde – meestal leggen activistische leiders achter de schermen de basis voor interventies die bedoeld zijn om een beweging op gang te brengen). De Poolse Solidariteitsbeweging, die uiteindelijk de communistische regimes van Oost-Europa ten val bracht, ontstond nadat vakbondsactiviste Anna Walentynowicz werd ontslagen. De Zuid-Afrikaanse krottenwijkersbeweging Abahlali baseMjondolo ontstond uit een wegblokkade als reactie op de plotselinge verkoop van een klein stuk land dat was toegezegd voor woningbouw aan een projectontwikkelaar. Een dergelijke gebeurtenis wordt ook wel beschreven als een vulkanisch model – een sociale beweging ontstaat vaak nadat een groot aantal mensen zich realiseert dat er anderen zijn die dezelfde waarde hechten aan en verlangen naar een bepaalde sociale verandering. Een van de grootste moeilijkheden waarmee de opkomende sociale beweging wordt geconfronteerd, is dus het verspreiden van de wetenschap dat zij bestaat. Het tweede probleem is het overwinnen van het “free rider”-probleem – mensen overtuigen om mee te doen, in plaats van de mentaliteit te volgen van “waarom zou ik zelf moeite doen als anderen het ook kunnen en ik gewoon de vruchten kan plukken van hun harde werk?”

Veel sociale bewegingen worden gecreëerd rond een charismatische leider. Nadat de sociale beweging is ontstaan, zijn er waarschijnlijk twee fasen van rekrutering. De eerste fase verzamelt de mensen die diep geïnteresseerd zijn in het primaire doel en ideaal van de beweging. De tweede fase komt meestal nadat de bepaalde beweging enkele successen heeft geboekt en populair is geworden. Mensen die zich in deze tweede fase aansluiten, zullen waarschijnlijk de eersten zijn om te vertrekken wanneer de beweging met tegenslagen en mislukkingen te kampen krijgt.

Eindelijk kan de sociale crisis worden aangewakkerd door elementen van buitenaf, zoals oppositie van de regering of van andere bewegingen. Veel bewegingen hebben echter een mislukkingscrisis overleefd en zijn zelfs na tientallen jaren nog door enkele hardcore activisten nieuw leven ingeblazen.

Noten

• Bantjes, Rod. 2007. Sociale bewegingen in een mondiale context. CSPI. ISBN 9781551303246
• Barker, Michael. 2007. “Conformeren of hervormen? Sociale bewegingen en de massamedia.” In Fifth-Estate-Online-International Journal of Radical Mass Media Criticism. Op 10 november 2007 ontleend.
• Chesters, Graeme & Ian Welsh. 2006. Complexiteit en Sociale Bewegingen: Multitudes at the Edge of Chaos. Routledge. ISBN 0415439744
• Dobson, Charles. 2001. “Sociale Bewegingen: A Summary of What Works” in The Citizen’s Handbook: A Guide to Building Community in Vancouver. Op 10 november 2007 ontleend.
• Eckstein, Susan. 2001. Macht en volksprotest: Latijns-Amerikaanse Sociale Bewegingen. University of California Press. ISBN 0520227050
• Giugni, Marco G. 1999. Hoe sociale bewegingen ertoe doen. Universiteit van Minnesota Press. ISBN 0816629145
• Kendall, Diana. 2005. Sociologie in onze tijd. Thomson Wadsworth. ISBN 0534646298
• Ness, Immanuel. 2004. Encyclopedie van Amerikaanse Sociale Bewegingen. ISBN 0765680459
• Snow, David, Sarah A. Soule, & Hanspeter Kriesi. 2004. Blackwell Companion to Social Movements. Blackwell. Op 29 november 2007 ontleend.
• Tarrow, Sidney. 2005. Het nieuwe transnationale activisme. Cambridge University Press. ISBN 0521616778
• Tilly, Charles. 2004. Sociale bewegingen, 1768-2004. Boulder, CO: Paradigm Publishers. 262 pp. ISBN 1594510431