In de taalkunde is semantiek het deelgebied dat betekenis bestudeert. Semantiek kan betrekking hebben op betekenis op het niveau van woorden, zinnen, zinnen, of grotere eenheden van het discours. Een van de cruciale vragen die verschillende benaderingen van de linguïstische semantiek verenigt, is die van de relatie tussen vorm en betekenis.
Theorieën in de linguïstische semantiekEdit
Formele semantiekEdit
De formele semantiek tracht domeinspecifieke mentale operaties te identificeren die sprekers uitvoeren wanneer zij de betekenis van een zin berekenen op basis van de syntactische structuur. Theorieën van formele semantiek worden typisch bovenop theorieën van syntaxis zoals generatieve syntaxis of Combinatorische categoriale grammatica geplaatst en bieden een modeltheorie gebaseerd op wiskundige hulpmiddelen zoals getypeerde lambda calculi. De centrale ideeën van het vakgebied zijn geworteld in de filosofische logica van het begin van de twintigste eeuw en in latere ideeën over linguïstische syntaxis. Het ontstond als een eigen subgebied in de jaren 1970 na het pionierswerk van Richard Montague en Barbara Partee en is nog steeds een actief onderzoeksgebied.
Conceptuele semantiekEdit
Deze theorie is een poging om eigenschappen van argumentstructuur te verklaren. De aanname achter deze theorie is dat syntactische eigenschappen van zinsdelen de betekenissen weerspiegelen van de woorden die aan het hoofd ervan staan. Met deze theorie kunnen taalkundigen beter omgaan met het feit dat subtiele verschillen in woordbetekenis correleren met andere verschillen in de syntactische structuur waarin het woord voorkomt. De manier waarop dit gebeurt is door te kijken naar de interne structuur van woorden. Deze kleine onderdelen die de interne structuur van woorden vormen, worden semantische primitieven genoemd.
Cognitieve semantiekEdit
Cognitieve semantiek benadert betekenis vanuit het perspectief van de cognitieve taalkunde. In dit kader wordt taal verklaard via algemene menselijke cognitieve vermogens in plaats van via een domeinspecifieke taalmodule. De technieken die eigen zijn aan de cognitieve semantiek worden typisch gebruikt in lexicale studies, zoals die van Leonard Talmy, George Lakoff, Dirk Geeraerts, en Bruce Wayne Hawkins. Sommige cognitieve semantische kaders, zoals die ontwikkeld door Talmy, houden ook rekening met syntactische structuren. Semantiek kan door moderne onderzoekers in verband worden gebracht met het gebied van Wernicke in de hersenen en kan worden gemeten met behulp van het “event-related potential” (ERP). ERP is de snelle elektrische respons die wordt geregistreerd met kleine schijfelektroden die op de hoofdhuid van een persoon worden geplaatst.
Lexicale semantiekEdit
Een linguïstische theorie die de woordbetekenis onderzoekt. Deze theorie gaat ervan uit dat de betekenis van een woord volledig wordt weerspiegeld door zijn context. Hier wordt de betekenis van een woord gevormd door zijn contextuele relaties. Daarom wordt een onderscheid gemaakt tussen graden van deelneming en wijzen van deelneming. Om dit onderscheid te maken wordt elk deel van een zin dat een betekenis draagt en zich met de betekenissen van andere constituenten verbindt, een semantisch constituent genoemd. Semantische constituenten die niet kunnen worden opgesplitst in meer elementaire constituenten worden bestempeld als minimale semantische constituenten.
Cross-culturele semantiekEdit
Verschillende vakgebieden of disciplines dragen al lang bij aan cross-culturele semantiek. Zijn woorden als liefde, waarheid en haat universeel? Is zelfs het woord zin – dat zo centraal staat in de semantiek – een universeel begrip, of een begrip dat verankerd is in een langdurige maar cultuurspecifieke traditie? Dit zijn het soort cruciale vragen die in de interculturele semantiek worden besproken. Vertaaltheorie, etnolinguïstiek, linguïstische antropologie en culturele linguïstiek zijn gespecialiseerd op het gebied van het vergelijken, contrasteren en vertalen van woorden, termen en betekenissen van de ene taal naar de andere (zie Herder, W. von Humboldt, Boas, Sapir, en Whorf). Maar filosofie, sociologie en antropologie hebben al lang gevestigde tradities in het contrasteren van de verschillende nuances van de termen en concepten die we gebruiken. En online encyclopedieën zoals de Stanford encyclopedie van de filosofie, de Stanford Encyclopedia of Philosophy, en meer en meer Wikipedia zelf, hebben de mogelijkheden om de achtergrond en het gebruik van belangrijke culturele termen te vergelijken, aanzienlijk vergemakkelijkt. In de afgelopen jaren is de vraag of sleuteltermen vertaalbaar of onvertaalbaar zijn steeds meer op de voorgrond getreden in wereldwijde discussies, vooral sinds de publicatie van Barbara Cassin’s Dictionary of Untranslatables: A Philosophical Lexicon, in 2014.
Computationele semantiekEdit
De computationele semantiek richt zich op de verwerking van linguïstische betekenis. Daartoe worden concrete algoritmen en architecturen beschreven. Binnen dit kader worden de algoritmen en architecturen ook geanalyseerd in termen van decideerbaarheid, tijd/ruimte complexiteit, datastructuren die zij nodig hebben en communicatieprotocollen.