De rivier de Wolga doorkruist het hart van het land met een lengte van 1300 kilometer. Het is de bron van Ruslands macht, die zich uitstrekt van keizerlijke tijden tot het heden. Hier vaart een cruiseschip door het Moskou-Volga kanaal, op weg naar de rivier. Anne Garrels/NPR hide caption
toggle caption
Anne Garrels/NPR
De rivier de Wolga doorkruist het hart van Rusland over een afstand van 300 mijl. Het is de bron van Ruslands macht, die zich uitstrekt van keizerlijke tijden tot het heden. Hier vaart een cruiseschip door het Moskou-Volga-kanaal, op weg naar de rivier.
Anne Garrels/NPR
Eerste van vijf delen
In de Russische folklore is de rivier de Wolga moeder en minnares, kameraad en geliefde metgezel en onderwerp van sterke verhalen.
Voor het Rusland van vandaag blijft ze dat alles en een belangrijke bron van water, energie en transport.
De Wolga is ongeveer even lang als de Mississippi en is de langste rivier van Europa. Hij ontspringt uit moerassen ten noordwesten van Moskou in de Valdai heuvels. Onderweg gevoed door meren en kleinere rivieren, groeit de rivier uit tot de machtige Wolga, die zich een weg baant door het hart van Rusland en uiteindelijk naar het zuiden stroomt, naar de Kaspische Zee.
Volgens een Russisch spreekwoord is Rusland kennen, de Wolga kennen. Maar kijkend naar het trage, gelijkmatig stromende water van de rivier, is het moeilijk te bevatten wat een enorme last zij draagt. Het stroomgebied van de Wolga beslaat 8 procent van het uitgestrekte Russische grondgebied. De rivier baant zich een weg door Europees Rusland en ondersteunt meer dan 25 procent van de landbouw en industrie van het land. In de 16e eeuw trokken de troepen van de grootvorsten van Moskou vanuit de stad naar het zuiden, veroverden de lange afstand van de Wolga en creëerden wat nu bekend staat als Rusland. Elf van de 20 grootste steden van Rusland zijn ontstaan als vestingen aan de Wolga.
Credit: Alyson Hurt/NPR
Tijdens de vroege keizerlijke geschiedenis van Rusland en de opkomst van de Romanov tsaren, speelde de rivier een sleutelrol.
De bloedige burgeroorlog na de revolutie van 1917 werd beslist aan de Wolga. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stierven 1 miljoen Russen bij het verdedigen van de rivier.
Ever Evolving, And Ever Necessary
Maar de rivier is nu veel meer dan alleen een rivier. Hij omvat ook een complex web van meren, kleinere rivieren en kunstmatige kanalen die zich uitstrekken van het hoge noorden tot de zuidelijke uithoeken van het land.
“Dankzij de kanalen is de Wolga nu de belangrijkste schakel in een enorm systeem dat Rusland heeft verbonden met de Witte Zee ver in het noorden, de Baltische Zee, de Zwarte Zee, de Zee van Azov en de Kaspische Zee,” zegt Rostislav Frolov, professor aan de Academie voor Riviertransport in de stad Nizjni Novgorod.
In de 20e eeuw had Moskou de Wolga hard nodig. Toen Rusland nog slechts een verzameling vorstendommen was, was het gesticht aan de veel kleinere rivier de Moskva. Toen was het isolement van Rusland zijn kracht geweest.
Maar de wereld was veranderd. Sovjetleider Josef Stalin maakte in 1933 gebruik van de natuur en dwong gevangenisarbeid af door een kanaal aan te leggen tussen Moskou en de Wolga, 80 mijl naar het noorden. Onbekende duizenden stierven in het proces.
Meer in de serie
Op een recente dag begeleidt schimmige muziek een cruiseschip bij het uitvaren van een haven in Moskou. Maar een passagier krimpt ineen en zegt: “We drijven op botten.”
Maar zonder dit kanaal, zegt rivierkenner Vladimir Debolsky, had de zich uitbreidende Russische hoofdstad niet kunnen bloeien. “De Moskourivier, die vaak opdroogde, kon niet voorzien in de groeiende behoeften van de hoofdstad. Nu komt 90 procent van het water voor deze stad van 10 miljoen uit de Wolga,” zegt Debolsky, van het Instituut voor Waterproblemen, onderdeel van de Academie van Wetenschappen in Moskou.
“Velen zijn gestorven bij de aanleg van dit kanaal. Ik heb geen liefde voor Stalin. Maar er was geen andere manier om het te doen, gezien de omstandigheden van die tijd,” zegt Debolsky.
Terwijl het cruiseschip door een breed kanaal de Wolga opvaart, passeert het een half verdronken klokkentoren, waar dorpen onder water kwamen te staan. En dan is er het eerste van vele stuwmeren die de stroom van de rivier naar het zuiden controleren. Onder Stalin werd de rivier ook getemd om hydro-elektrische energie te leveren. Hij trok de rivier in een strop en zette hem aan het werk. Er zijn nu acht enorme stuwmeren, die tot de grootste ter wereld behoren.
Politieke, economische onzekerheid
In de winter bevriest de Wolga. Het riviertransport wordt stilgelegd. Maar tot het gaat vriezen, bevaren zeilboten en speedboten de wateren. Vissers in bescheidener vaartuigen dobberen langs de laaggelegen beboste oever.
Wat de laatste tijd niet te zien is, is veel commercieel verkeer — zelfs in wat het drukke seizoen zou moeten zijn. Lange tijd lijkt het erop dat de rivier in handen is van cruiseschepen.
De Russische vlag hangt aan een cruiseschip dat vanuit Moskou de rivier de Wolga afvaart. Anne Garrels/NPR hide caption
toggle caption
Anne Garrels/NPR
De Russische vlag hangt aan een cruiseschip dat vanuit Moskou de rivier de Wolga afvaart.
Anne Garrels/NPR
Het passagiers- en vrachtvervoer is sterk teruggelopen. In 1989 bedroeg het Russische vervoer over de binnenwateren 600 miljoen ton, ongeveer evenveel als in de VS. Volgens overheidsstatistieken is dat nu gedaald tot 100 miljoen ton.
In de chaotische jaren negentig, na de ineenstorting van de Sovjet-Unie, werden schepen uit elkaar gehaald voor metaal en snel geld. Er worden pogingen ondernomen om de vloot te herstellen, maar het is moeilijk en duur om weer op te bouwen wat zo snel is vernietigd.
Maar bioloog Gennady Rozenberg van de Russische Academie van Wetenschappen in de Wolga-stad Togliatti zegt dat de politieke en economische crises goed nieuws hebben gebracht — althans voor nu. “Er is nu veel minder industrie en de vervuiling is dus minder,” zegt hij. “Deze verbetering heeft echter niets te maken met milieumaatregelen. Nu de regering zegt dat ze het BBP gaat verdubbelen, kunnen we veel nieuwe ernstige problemen verwachten.”
Zonder adequate studie en regulering verwacht hij dat het kwetsbare systeem van de rivier zal worden overweldigd.
Wetenschappers die de rivier bestuderen, hebben hun financiering zien dalen. Debolsky, van het Institute of Water Problems, is gealarmeerd. “Ik ben oud. Na mij is er nog maar één persoon in mijn afdeling. Er zijn geen jonge mensen meer. En we hebben tijd nodig om ze op te leiden,” zegt Debolsky.
De trots van de natie beschermen
Maar ook al is het lot van de rivier onzeker, de plaats ervan in het nationale bewustzijn van Rusland is verzekerd.
Er is geen Rus die het lied van de Wolga-schippers en de woorden “Wolga, Wolga, je bent onze trots” niet kent.
Als de Wolga de trots – en het levenssap – van de natie wil blijven, moet zij worden verzorgd. De bossen langs de rivier worden gekapt, waardoor de waterafvoer wordt aangetast. Kleinere rivieren die de Wolga voeden, drogen op. Net als bij de Mississippi dreigen er problemen met een dalend waterpeil en stagnerende, vervuilde reservoirs.
Vuilnis is de vloek van de Volga-oeverlijn. Het handelsverkeer is de laatste jaren afgenomen en de vervuiling is afgenomen, maar door de toename van de handel vrezen velen voor een nieuwe toename van de waterproblemen. Anne Garrels/NPR hide caption
toggle caption
Anne Garrels/NPR
Vuilnis is de vloek van de Volga-kustlijn. Het commerciële verkeer is de laatste jaren afgenomen en de vervuiling is afgenomen, maar door de toename van de handel vrezen velen voor een nieuwe toename van de waterproblemen.
Anne Garrels/NPR
Milieugroeperingen zoals Protect the River zijn in de bres gesprongen om te helpen met toezicht en voorlichting.
Elena Kolpakova, die aan het hoofd staat van de afdeling in Nizjni Novgorod, houdt zich al sinds 1991 met deze problematiek bezig. Zij zegt dat waardevolle contacten met meer ervaren westerse organisaties officieel zijn ontmoedigd. De regering van premier Vladimir Poetin heeft het voor buitenstaanders uiterst moeilijk gemaakt om Russische niet-gouvernementele organisaties van allerlei pluimage te steunen en te helpen.
Zij betreurt deze nieuwe complicaties omdat, zegt ze, buitenlandse groepen in het verleden veel hebben geholpen. Ze zegt dat het nog steeds moeilijk is om financiële steun te krijgen in Rusland, hoewel het langzaam beter gaat.
Groene bewegingen, duidelijk in de VS en Europa, moeten nog aan kracht winnen in Rusland.
Met de drang om zich te ontwikkelen, zeggen degenen die zich zorgen maken over de Wolga dat Russen zich meer zorgen maken over andere kwesties.
‘Waar gaan we heen?’
De Wolga weerspiegelt ook Ruslands lappendeken van etnische groepen. Velen die langs de Wolga wonen, zijn ooit met geweld onderworpen geweest. Maar nu herontdekken zij hun wortels, het meest zichtbaar in de Volga-stad Kazan, waar nieuwe minaretten en vergulde orthodoxe copula’s strijden om een prominente plaats aan de skyline van de stad. De helft van de 1 miljoen inwoners van deze olierijke stad zijn Tataarse moslims.
Tot nu toe is Kazan een voorbeeld van welvaart en vreedzame coëxistentie geweest. Maar Valiulla Yakukov, plaatsvervangend moefti van het door de regering gesteunde religieuze moslimbestuur van de Republiek Tatarstan, zegt dat het moslim establishment niet heeft gereageerd op de belangen en verlangens van jonge moslims.
Hij maakt zich zorgen dat het extremisme en geweld dat andere moslimregio’s in Rusland heeft verscheurd, hier tot uitbarsting zou kunnen komen. Hij vreest dat een toevloed van conservatieve ideeën uit het buitenland de plaatselijke tradities van tolerantie begint te ondermijnen en de stabiliteit van de regio kan bedreigen.
“Ik ben geen optimist,” zegt hij.
Het kalmerende geluid van de rivier die door Rusland stroomt, is bedrieglijk.
Al langs de Wolga vechten historici over de erfenis van het land, vechten milieuactivisten om de aandacht van de mensen te krijgen, wedijveren politici om de macht en stellen gewone Russen de eeuwige Russische vraag: Waar gaan we heen?
Dinsdag: Stroomafwaarts in onzekere tijden in het hart van Rusland