Wat is ringworm en wat veroorzaakt het?
Ringworm is de algemene naam die wordt gegeven aan een schimmelinfectie van de oppervlakkige lagen van de huid, het haar en de nagels. Ringworminfecties kunnen voorkomen bij de mens en bij alle gedomesticeerde diersoorten. De naam is afgeleid van het klassieke uiterlijk van de ronde, rode, verheven ‘ring’ die de grens van ontstekingslaesies markeert bij mensen die met de ziekte zijn besmet. De algemene naam ringworm is enigszins misleidend, omdat het geen infectie is die door een worm wordt veroorzaakt, en de geïnfecteerde gebieden niet altijd ringvormig zijn. De schimmels die ringworminfecties veroorzaken behoren tot een gespecialiseerde groep die bekend staat als dermatofyten, dus de medische naam voor deze ziekte is dermatofytose. (Afbeelding via Wikimedia Commons / Joel Mills (CC BY-SA 3.0.)
Er zijn een aantal verschillende soorten dermatofyten. Sommige soorten dermatofyten zijn soortspecifiek, wat betekent dat ze slechts één soort besmetten, terwijl andere soorten kunnen worden verspreid tussen verschillende diersoorten, of van dier op mens. De drie meest voorkomende schimmelsoorten die ringworm bij honden kunnen veroorzaken zijn Microsporum canis, Microsporum gypseum en Trichophyton mentagrophytes. Deze drie ringwormsoorten zijn zoönotisch, wat betekent dat ze ook mensen kunnen besmetten.
Hoe ziet ringworm eruit?
Ringwormschimmels voeden zich met de keratine die zich in de buitenste lagen van de huid, het haar en de nagels bevindt. Bij honden infecteren de schimmels meestal de haarfollikels, waardoor de aangetaste haarschachten bij de huidlijn afbreken. Dit resulteert meestal in ronde plekken van haaruitval. Naarmate de schimmel zich vermenigvuldigt, kunnen de laesies onregelmatig van vorm worden en zich over het lichaam van de hond verspreiden.
“Bij honden infecteren de schimmels meestal de haarfollikels, waardoor de aangetaste haarschachten bij de huidlijn afbreken, wat resulteert in ronde plekken van haaruitval.”
Bij de hond verschijnen ringwormlaesies meestal als ruwweg ronde gebieden van haaruitval (alopecia). Als deze cirkelvormige laesies groter worden, geneest het centrale gebied en kan het haar in het midden van de laesie opnieuw beginnen te groeien. De aangetaste haarschachten zijn kwetsbaar en breken gemakkelijk. Deze laesies jeuken meestal niet, maar soms raken ze ontstoken en ontwikkelen ze een schurftige bedekking. In de meeste gevallen zijn er meerdere plekken met alopecia verspreid over het lichaam. Af en toe kan een schimmelinfectie van de nagels (onychomycose) optreden. De klauwen worden ruw, broos en breken af.
Sommige honden kunnen ringwormschimmels in hun haar of huid hebben zonder klinische ziekteverschijnselen te vertonen. Deze honden kunnen ringworm verspreiden naar andere dieren of mensen ondanks dat ze geen duidelijke huidlaesies hebben, en worden ‘asymptomatische dragers’ genoemd. Asymptomatische dragers zijn vooral problematisch in omgevingen met veel dieren, zoals asielen of kennels, omdat ze de ringwormschimmel kunnen verspreiden naar veel andere dieren en mensen zonder klinische symptomen te vertonen.
Hoe wordt ringworm overgedragen?
Ringworm is besmettelijk en overdracht vindt plaats door direct contact met de schimmel. Het kan worden overgedragen door direct contact met een besmet dier of persoon, of door het hanteren van besmette voorwerpen of het aanraken van besmette oppervlakken.
De schimmelsporen kunnen vele maanden sluimeren op kammen, borstels, etensbakjes, meubels, beddengoed, tapijt of andere oppervlakken in de omgeving (naar verluidt tot wel 18 maanden).
“Ringworm is besmettelijk en kan worden doorgegeven tussen besmette en niet-besmette personen door direct contact of door contact met besmette voorwerpen.”
Contact met ringwormschimmel leidt niet altijd tot een infectie. De mate van omgevingsbesmetting is een belangrijke factor bij het ontstaan van een ringworminfectie, evenals de leeftijd van de blootgestelde persoon of het blootgestelde dier. Gezonde volwassen mensen zijn meestal resistent tegen infectie, tenzij er een breuk in de huid is, zoals een schram. Ouderen, jonge kinderen en volwassenen met een zwak immuunsysteem of huidgevoeligheid zijn extra vatbaar voor ringworminfectie. Als uw kind ringworm heeft, kan hij of zij het hebben opgelopen van uw huisdier of van een ander kind op school. Als u of uw gezinsleden verdachte huidlaesies hebben, neem dan onmiddellijk contact op met uw huisarts.
Hoe lang duurt het voordat de laesies verschijnen?
De incubatietijd tussen blootstelling aan ringwormschimmel en de ontwikkeling van ringwormlaesies varieert meestal van zeven tot veertien dagen; in sommige gevallen kan het tot 21 dagen duren voordat de tekenen van infectie zich ontwikkelen.
Hoe wordt een ringworminfectie gediagnosticeerd?
De diagnose wordt gesteld op een of meer van de volgende drie manieren:
- Identificatie van de typische ‘ringworm’-laesies op de huid. Deze methode is niet erg nauwkeurig en kan leiden tot een verkeerde diagnose. Aanvullende diagnostische tests zijn meestal nodig om te bevestigen dat ringwormschimmels aanwezig zijn.
- Fluorescentie van geïnfecteerde haren onder een speciaal ultraviolet licht, bekend als een Wood’s lamp. De meeste gevallen van ringworm bij honden veroorzaakt door M. canis zullen geel-groen oplichten wanneer de huid en de vacht in een donkere kamer met een Wood’s lamp worden onderzocht. Niet alle gevallen van M. canis zullen echter fluoresceren, en noch T. mentagrophytes noch M. gypseum fluoresceren onder een Wood’s lamp. Sommige huidzalven en andere materialen fluoresceren ook en kunnen een vals-positief resultaat geven. Hoewel deze techniek in bepaalde situaties aanvaardbaar is als een snel screeningsinstrument in instellingen voor meerdere dieren, is de diagnose op basis van de Wood’s lamp niet altijd betrouwbaar.
- De meest nauwkeurige methode voor het diagnosticeren van ringworm bij de hond is door middel van een schimmelkweek van een monster van haar- of huidcellen. Een positieve kweek kan soms binnen een paar dagen worden bevestigd, maar in sommige gevallen groeien de schimmelsporen traag, en kunnen kweekresultaten tot vier weken op zich laten wachten. Daarom kan een verdacht monster pas na minstens een maand negatief worden genoemd.
Er zijn tal van oorzaken voor haaruitval bij honden. Voordat de diagnose ringworm wordt gesteld, kan uw dierenarts aanvullend onderzoek aanbevelen om enkele van deze oorzaken uit te sluiten.
Hoe wordt ringworm behandeld?
Of de ernst van het geval, behandeling van ringworm bij honden is altijd nodig om te voorkomen dat de infectie zich verspreidt naar kinderen of andere huisdieren. De specifieke behandelingsmethode die uw dierenarts aanbeveelt om uw hond te behandelen, zal afhangen van de ernst van de infectie, hoeveel huisdieren erbij betrokken zijn, of er kinderen of vatbare volwassenen in het huishouden zijn, en hoe moeilijk het zal zijn om de omgeving van uw huisdier te desinfecteren.
“…behandeling van ringworm bij honden is altijd noodzakelijk om verspreiding van de infectie te voorkomen…”
De meest gebruikelijke manier om ringworm bij honden te behandelen is een combinatie van topische therapie (aanbrengen van crèmes, zalven of shampoos) en systemische therapie (toediening van antischimmelmiddelen via de mond). Om de behandeling succesvol te laten zijn, moet alle omgevingsbesmetting worden geëlimineerd.
1. Topische therapie
Occasioneel wordt topische therapie alleen gebruikt voor de behandeling van ringworm, maar vaker wordt het gebruikt in combinatie met orale medicatie. Er zijn verschillende crèmes en zalven verkrijgbaar om aan te brengen op plaatselijke gebieden van de huid die door ringworm zijn aangetast. Als er slechts één of twee plekken zijn aangetast, kan uw dierenarts aanraden om de haren op kleine stukjes te scheren of om alle haren van uw hond te knippen en uw hond ten minste twee keer per week te wassen met een shampoo met medicinale werking. Het is uiterst belangrijk dat u alleen preparaten gebruikt die speciaal door uw dierenarts zijn verstrekt of aanbevolen voor de topische behandeling van honden. Plaatselijke behandeling is meestal enkele weken tot enkele maanden nodig.
Na het baden of de behandeling van uw hond moet u uw handen wassen en alle oppervlakken waar uw hond mee in contact is geweest met een bleekmiddel reinigen (zie Milieuvriendelijke reiniging hieronder).
2. Orale behandeling
In de meeste gevallen van ringworm moet een oraal antischimmelmiddel worden toegediend voor een effectieve behandeling. Het meest gebruikte middel hiervoor is griseofulvine, hoewel nieuwere middelen zoals itraconazol of terbinafine (Lamasil) steeds vaker worden gebruikt en vaak de voorkeur genieten omdat ze minder bijwerkingen hebben. De reactie van individuele honden op de behandeling varieert en als de therapie te vroeg wordt stopgezet, kan de ziekte terugkomen. Gewoonlijk duurt de behandeling minimaal zes weken, maar in sommige gevallen is een veel langere behandeling nodig. Na het begin van de behandeling worden regelmatig ringwormkweken afgenomen om te bepalen of uw huisdier nog besmet is.
Typisch duiden twee opeenvolgende negatieve ringwormkweken erop dat uw huisdier met succes is behandeld; op dat moment kan de behandeling worden gestaakt.
Stop de behandeling NIET, tenzij uw dierenarts deze aanbeveling heeft gedaan. Te vroeg stoppen met de behandeling kan resulteren in een terugkeer van de schimmel.
Als er meer dan één huisdier in huis is, probeer dan besmette van niet-besmette dieren te scheiden en behandel alleen de besmette dieren. In sommige situaties is het beter om alle huisdieren te behandelen. Uw dierenarts zal u adviseren over de beste behandeling gezien uw individuele omstandigheden.
3. Reiniging van de omgeving
Besmette haren bevatten talrijke microscopische schimmelsporen die in de omgeving kunnen worden verspreid. Besmetting van andere dieren en mensen kan optreden, hetzij door direct contact met een besmette hond, hetzij door contact met schimmelsporen in een besmette omgeving. Naast het minimaliseren van direct contact met een besmette hond, is het ook belangrijk om de omgeving zoveel mogelijk vrij te houden van sporen. Het knippen van het haar (en het zorgvuldig verwijderen ervan) in combinatie met een lokale antischimmelbehandeling van de aangetaste huidgedeelten kan helpen om de omgevingsbesmetting te verminderen. Het is belangrijk om haren van huisdieren van vloeren of meubels te verwijderen, omdat deze besmet kunnen zijn met schimmelsporen.
“Het is ook de moeite waard om de hond te beperken tot kamers van het huis die gemakkelijk schoon te maken zijn.”
Het is ook de moeite waard om de hond te beperken tot kamers van het huis die gemakkelijk schoon te maken zijn. Besmetting van de omgeving kan tot een minimum worden beperkt door alle voor uw hond toegankelijke kamers of ruimtes grondig vochtig te dweilen of te stofzuigen; dit dient dagelijks te gebeuren.
Schimmelsporen kunnen worden gedood met een oplossing van chloorbleekmiddel en water met een verdunning van een pint chloorbleekmiddel (500 ml) in een gallon water (4 liter), of een verdunning van 1:10 tot 1:100, wanneer het praktisch is om dit te gebruiken.
In faciliteiten met veel dieren, zoals dierenasiels of kennels, kan de behandeling van ringworm een enorme uitdaging en kostbaar zijn, en besmetting van de omgeving kan moeilijk in te dammen zijn.
Hoe lang is mijn hond besmettelijk?
Geïnfecteerde huisdieren blijven ongeveer drie weken besmettelijk als er een agressieve behandeling wordt toegepast. De ringworminfectie zal langer aanhouden en besmettelijk blijven als er slechts minimale maatregelen worden genomen of als u niet trouw bent aan de voorgeschreven aanpak. Het minimaliseren van blootstelling aan andere honden of katten en aan uw gezinsleden is gedurende deze periode aan te bevelen.
Wordt mijn hond weer beter van ringworm?
De overgrote meerderheid van de honden zal, mits op de juiste manier behandeld, herstellen van een ringworminfectie. De symptomen kunnen terugkeren als de behandeling te vroeg wordt stopgezet of niet agressief genoeg is (d.w.z. als alleen een lokale behandeling werd gebruikt), of als het huisdier een onderliggende ziekte heeft die het immuunsysteem aantast. Soms komen de symptomen terug omdat de hond drager is van ringworm.
Wat is het risico voor de mens?
Ringworm kan vrij gemakkelijk worden overgedragen op mensen, vooral jonge kinderen, en het is belangrijk om de juiste maatregelen te nemen om blootstelling aan de schimmel te minimaliseren terwijl de hond wordt behandeld (zie Omgevingsreiniging hierboven). Ringworm wordt eerder overgedragen op en veroorzaakt klinische verschijnselen bij mensen met een verminderd immuunsysteem.
“Als mensen in huis huidlaesies ontwikkelen, zoals kleine vlekjes huid die verdikt en rood worden met opstaande schilferende randen, zoek dan medische hulp.”
Als er bij mensen in huis huidlaesies ontstaan, zoals kleine vlekjes verdikking en roodheid van de huid met opstaande schilferige randen, zoek dan onmiddellijk medische hulp. Ringworm bij mensen reageert over het algemeen zeer goed op behandeling. De ringwormschimmel kan in de omgeving tot 18 maanden besmettelijk blijven en herinfectie kan optreden. Het is belangrijk om handschoenen te dragen bij het hanteren van besmette dieren en daarna de handen grondig te wassen.