Wat is plasmaferese?
Het woord “plasmaferese” (dat plasma-afname betekent) werd in 1914 door Abel bedacht om een proces te beschrijven waarbij volbloed aan het lichaam wordt onttrokken en in de samenstellende delen wordt gescheiden, waarbij de cellen naar het lichaam worden teruggevoerd terwijl het plasma wordt behouden.
Plasmaferese is een procedure waarbij volbloed bij een persoon wordt afgenomen en gescheiden in plasma en bloedcellen; het plasma wordt verwijderd en vervangen door een andere oplossing, zoals een zoutoplossing, albumine, of speciaal bereid donorplasma; en de gereconstitueerde oplossing wordt vervolgens teruggegeven aan de patiënt. Plasmaferese wordt gebruikt bij de behandeling van veel verschillende aandoeningen, waaronder auto-immuunziekten. Wanneer het plasma wordt verwijderd, neemt het de antilichamen mee die tegen zelfweefsel zijn ontwikkeld in een poging de aanval op het eigen lichaam van de patiënt te verminderen. Plasmaferese brengt dezelfde risico’s met zich mee als elke intraveneuze procedure, maar is verder over het algemeen veilig.
Met andere woorden, plasmaferese is een proces waarbij het bloed wordt gefilterd en schadelijke antilichamen worden verwijderd. Het is een procedure die vergelijkbaar is met dialyse; het verwijdert echter specifiek antilichamen uit het plasma-gedeelte van het bloed. Antilichamen maken deel uit van het natuurlijke afweersysteem van het lichaam en helpen dingen te vernietigen die geen natuurlijk deel uitmaken van ons eigen lichaam, zoals ziektekiemen of bacteriën.
Ferese, of aferese, beschrijft elk proces waarbij het bloed wordt verwijderd, elementen ervan worden gefilterd en vastgehouden, en het bloed vervolgens weer in het lichaam wordt teruggebracht. Bloedplaatjes, rode bloedcellen, witte bloedcellen of plasma kunnen worden afgescheiden.
De procedure wordt uitgevoerd met behulp van een machine die kleine hoeveelheden bloed per keer verwijdert.
Plasmaferese Machine
Er zijn twee manieren om de bestanddelen van bloed te scheiden:
- Centrifugatie. Dit proces draait het bloed, waardoor het wordt verdeeld op basis van de dichtheid van de delen.
- Filtratie. Hierbij wordt het bloed door een filter geleid om het plasma te scheiden.
Tijdens een plasma-uitwisseling ontdoet de machine zich van ongezond plasma en vervangt dit door gezond plasma van een donor. Ongezond plasma kan ook worden vervangen door zoutoplossing, albumine of een combinatie van beide.
Technische overwegingen:
Hoewel de term plasmaferese technisch gezien alleen verwijst naar de verwijdering van plasma, wordt hij ook algemeen gebruikt om therapeutische plasma-uitwisseling te omvatten, waarbij een vervangend product wordt getransfundeerd na verwijdering van het plasma.
Verschillend van plasmaferese, is cytaferese de selectieve verwijdering van RBC’s, WBC’s, of bloedplaatjes en kan worden uitgevoerd met behulp van identieke centrifuge-apparatuur. Toepassingen zijn onder meer:
Erytrocytaferese (selectieve verwijdering van RBC’s) wordt gebruikt bij aandoeningen zoals sikkelcelziekte of malaria-infectie, waarbij RBC’s selectief worden verwijderd en vervangen door donorerytrocyten.
Leukaferese (selectieve verwijdering van WBC’s) wordt gebruikt bij aandoeningen zoals hyperleukocytose, waarbij een pathologisch hoog aantal witte bloedcellen aanwezig is (zoals bijvoorbeeld bij leukemie); het kan ook worden gebruikt om perifeer circulerende stamcellen te verzamelen die vervolgens kunnen worden geïnfundeerd in een autologe of allogene stamceltransplantatie.
Plaatjesaferese (selectieve verwijdering van bloedplaatjes) kan worden gebruikt bij aandoeningen van trombocytose (bijvoorbeeld essentiële trombocythemie en polycythemia vera)
Indicaties van plasmaferese:
Plasmaferese wordt momenteel gebruikt als een therapeutische modaliteit in een breed scala van aandoeningen. In het algemeen wordt het gebruikt wanneer een stof in het plasma, zoals immunoglobuline, acuut toxisch is en efficiënt kan worden verwijderd. Talloze aandoeningen die in deze categorie vallen (waaronder neurologische, hematologische, metabole, dermatologische, reumatologische en nierziekten, alsmede intoxicaties) kunnen met plasmaferese worden behandeld.
Therapeutische plasmaferese is een proces waarbij bestanddelen van plasma die geacht worden aandoeningen te veroorzaken of te verergeren, selectief worden verwijderd. De overblijvende bloedbestanddelen worden dan vermengd met plasmasubstituut of een inert substituut en teruggegeven aan de patiënt. De verwijderde bloedbestanddelen kunnen immuuncomplexen, lipiden, antilichamen, toxines, mediatoren van complementactivering of ontsteking zijn. Moleculen die geacht worden potentieel schadelijk te zijn, worden ook verwijderd.
Deze procedure wordt gebruikt voor de behandeling van vele auto-immuunziekten met verschillende succespercentages. Typisch wordt het proces gebruikt om immuuncomplexen of circulerende antilichamen bij auto-immuunziekten snel te verminderen. De methode wordt vaak gebruikt samen met andere immunosuppressieve therapieën die helpen om de gunstige effecten te versterken of langduriger te maken.
De Apheresis Applications Committee van de American Society for Apheresis evalueert periodiek potentiële indicaties voor aferese en categoriseert ze van I tot IV op basis van de beschikbare medische literatuur. Hieronder volgen enkele van de indicaties, en hun categorisering, uit de richtlijnen van de vereniging.
Categorie I (aandoeningen waarvoor aferese als eerstelijnstherapie is geaccepteerd, hetzij als primaire stand-alone behandeling of in combinatie met andere behandelingswijzen) zijn de volgende:
- Guillain-Barre syndroom.
- Myasthenia gravis.
- Chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie.
- Hyperviscositeit bij monoklonale gammopathieën.
- Thrombotische trombocytopenische purpura.
- Goodpasture syndroom (tenzij het dialyse-afhankelijk is en er geen diffuse alveolaire bloeding is).
- Hemolytisch uremisch syndroom (atypisch, als gevolg van auto-antilichaam tegen factor H).
- De ziekte van Wilson, fulminant.
Categorie II (aandoeningen waarvoor aferese als tweedelijnstherapie is geaccepteerd, hetzij als een op zichzelf staande behandeling of in combinatie met andere behandelingswijzen) zijn als volgt:
- Lambert-Eaton myasthenisch syndroom.
- Multipele sclerose (acute demyelinisatieziekte van het centrale zenuwstelsel die niet reageert op steroïden).
- RBC allo-immunisatie bij zwangerschap.
- paddenstoelvergiftiging.
- Acute gedissemineerde encefalomyelitis.
- Hemolytisch uremisch syndroom (atypisch, als gevolg van complementfactormutaties).
- Autoimmuun hemolytische anemie (levensbedreigende koude agglutinineziekte).
- Systemische lupus erythematosus (ernstig).
- Myeloma cast nephropathy.
Categorie III (aandoeningen waarvoor de optimale rol van aferesetherapie niet vaststaat; de besluitvorming dient individueel te geschieden) zijn de volgende:
- Post-transfusie purpura.
- Autoimmuun hemolytische anemie (warme auto-immuun hemolytische anemie).
- Hypertriglyceridemische pancreatitis.
- Thyroïde storm.
Categorie IV (aandoeningen waarbij gepubliceerd bewijs aantoont of suggereert dat aferese ineffectief of schadelijk is; goedkeuring van de institutionele beoordelingsraad is wenselijk indien aferesebestrijding in deze omstandigheden wordt ondernomen) zijn de volgende:
- Stijfpersoonssyndroom.
- Hemolytisch uremisch syndroom (typisch diarree-geassocieerd).
- Systemische lupus erythematosus (nefritis).
- Immune trombocytopenie.
Voordelen van Plasmaferese:
Een plasma-uitwisseling kan helpen de symptomen van bovenstaande aandoeningen te verlichten door schadelijke stoffen uit het bloed te verwijderen.
Als iemand een auto-immuunziekte heeft, kan een plasmaverwisseling ook voorkomen dat het lichaam meer schadelijke antilichamen aanmaakt.
De procedure is meestal een onderdeel van een behandelingsplan, dat chemotherapie kan omvatten. Herhaalde plasma-uitwisselingen kunnen nodig zijn.
Plasmaferese Procedure:
Een medische professional zal plasmaferese uitvoeren, meestal in een ziekenhuis maar soms in een privékliniek.
Premedicatie met acetaminophen, diphenhydramine, en hydrocortisone worden vaak gegeven.
Een plaatselijke verdoving zal het getroffen gebied verdoven, en de procedure zou geen pijn moeten veroorzaken.
De arts zal dan een klein buisje in een ader in de arm of in de lies inbrengen. Het slangetje brengt het bloed naar de machine, die het opvangt, behandelt en teruggeeft aan het lichaam.
Plasma-uitwisseling duurt tussen de 2 en 4 uur. De patiënt moet zo stil mogelijk blijven liggen om het bloed goed te laten stromen. Het kan helpen om televisie te kijken of te lezen als afleiding.
Er is een medisch deskundige aanwezig die gedurende het hele proces controleert op bijwerkingen.
Als de plasma-uitwisseling is voltooid, wordt de machine losgekoppeld en worden er nieuwe bloedtests uitgevoerd.
Complicaties van plasmaferese:
Patiënten kunnen tijdens en na de procedure symptomen van hypocalciëmie en of hypomagnesiëmie ervaren en kunnen worden behandeld met respectievelijk vervangend calcium en magnesium.
Patiënten raken vaak onderkoeld tijdens de procedure, in welk geval zij op de juiste wijze moeten worden verwarmd.
Patiënten kunnen transfusie-gerelateerde reacties ervaren, in het bijzonder met FFP, en moeten worden behandeld met diphenhydramine, hydrocortison, en/of epinefrine, afhankelijk van de ernst van de reactie. Deze reacties kunnen optreden tijdens en na de transfusie.
Patiënten kunnen hypotensie ervaren als gevolg van snelle vloeistofverschuivingen, en de juiste voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen om complicaties zoals onbedoelde valpartijen te minimaliseren.
Patiënten kunnen trombocytopenisch en hypofibrinogeen worden na plasmaferese (vooral als albumine wordt gebruikt als vervangingsproduct) en moeten worden gecontroleerd op tekenen van bloedingen.
Patiënten kunnen ook meer risico lopen op het ontwikkelen van hypotensie als zij in het verleden angiotensine-converting enzyme (ACE)-remmers hebben gebruikt, met name tijdens het ondergaan van plasmaferese op basis van kolommen. Het vermoedelijke mechanisme houdt verband met de verhoogde bradykininespiegel als gevolg van het gebruik van ACE-remmers. Deze ophoping van kinines leidt tot hypotensie, blozen en gastro-intestinale symptomen. Patiënten wordt daarom geadviseerd ten minste 24 uur voor aanvang van de plasmaferese te stoppen met alle ACE-remmers.
Contra-indicaties van plasmaferese:
Plasmaferese is gecontra-indiceerd bij de volgende patiënten:
- Patiënten die centrale lijnplaatsing niet kunnen verdragen.
- Patiënten die actief septisch zijn of hemodynamisch instabiel.
- Patiënten die allergisch zijn voor vers ingevroren plasma of albumine, afhankelijk van het type plasma-uitwisseling.
- Patiënten met heparine-allergieën mogen tijdens plasmaferese geen heparine als antistollingsmiddel krijgen.
- Patiënten met hypocalciëmie lopen risico op verslechtering van hun toestand omdat citraat gewoonlijk wordt gebruikt om stolling te voorkomen en hypocalciëmie kan versterken.
- Patiënten die angiotensine-converting enzyme (ACE)-remmers gebruiken, wordt geadviseerd ten minste 24 uur voor aanvang van de plasmaferese te stoppen met het innemen van de medicatie.
Plasmaferese Kosten:
De kosten van plasmaferese zijn vrij hoog. Per sessie van deze methode kan in de Verenigde Staten tussen de vijf- en tienduizend dollar worden betaald. In sommige gevallen kan het nodig zijn dit proces herhaaldelijk uit te voeren. Het zal helpen als u een ziektekostenverzekering hebt om de kosten op zich te nemen.
Schwartz J, Padmanabhan A, Aqui N, Balogun RA, Connelly-Smith L, Delaney M, et al. Guidelines on the Use of Therapeutic Apheresis in Clinical Practice-Evidence-Based Approach from the Writing Committee of the American Society for Apheresis: The Seventh Special Issue. J Clin Apher. 2016 Jun. 31 (3):149-62.
Claire Sissons. Plasmaferese: Bijwerkingen en hoe het werkt – Laatst herzien Tue 10 April 2018. https://www.medicalnewstoday.com/articles/321451.php
Mokrzycki MH, Kaplan AA. Therapeutische plasma-uitwisseling: complicaties en management. Am J Kidney Dis. 1994 Jun. 23(6):817-27.
