Persoonlijkheid

Door Dr. Edwin van Thiel, bijgewerkt 11 februari 2020

Om de vraag “Wat is persoonlijkheid” te beantwoorden, moeten drie onderwerpen aan de orde komen:

1. Hoe wordt persoonlijkheid gedefinieerd?
2. Wat zijn belangrijke determinanten van persoonlijkheidsontwikkeling en -verschillen?
3. Hoe worden verschillende persoonlijkheden beschreven?

Hoe wordt persoonlijkheid gedefinieerd?

Wanneer je de betekenis van het woord persoonlijkheid in lekentaal opzoekt, kom je misschien iets tegen als ‘dat wat een persoon kenmerkt’. In het dagelijks leven gebruiken we termen als karakter, identiteit of aanleg.

Wetenschappers gebruiken uitgebreidere definities van persoonlijkheid. Een van deze definities, van de Amerikaanse psychologen Randy Larsen en David Buss1, gaat ongeveer als volgt: “persoonlijkheid is een stabiele, georganiseerde verzameling van psychologische eigenschappen en mechanismen in de mens die zijn of haar interacties met en aanpassingen aan de psychologische, sociale en fysieke omgeving om hen heen beïnvloedt.” Sleutelwoorden in deze definitie van persoonlijkheid zijn:

Persoonlijkheid is stabiel

Jouw persoonlijkheid verandert niet zomaar van de ene dag op de andere, sterker nog, ze verandert nauwelijks. Als er al veranderingen zijn, zijn deze zeer beperkt en langzaam. Als ze optreden kunnen ze veroorzaakt worden door trauma’s of levensveranderende ervaringen.

Persoonlijkheid bestaat uit eigenschappen en mechanismen

Persoonlijkheid kan worden onderverdeeld in verschillende componenten en kenmerken. In de loop der tijd zijn er veel verschillende indelingen gemaakt in persoonlijkheidskenmerken. Letterlijk honderden!

Persoonlijkheid is altijd aanwezig

Jouw persoonlijkheid is iets dat je altijd met je meeneemt, het beïnvloedt je denken, gevoelens en gedrag, waar en met wie je bent, in elke situatie op elk moment. Persoonlijkheid helpt je om je aan te passen. Je persoonlijkheid helpt je om te “overleven” en om te gaan met de dagelijkse uitdagingen om je heen. In zekere zin is uw persoonlijkheid deels psychologisch, maar ook fysiologisch. Onderzoek suggereert dat je persoonlijkheid ook wordt beïnvloed door allerlei biologische processen en behoeften.

Wat zijn belangrijke determinanten van persoonlijkheidsontwikkeling en -verschillen?

Nature vs nurture

Een vaak gestelde vraag is: “Is persoonlijkheid aangeboren of aangeleerd?” Deze vraag wordt ook wel het nature-nurture debat genoemd. Over deze kwestie wordt al eeuwenlang gedebatteerd door filosofen en andere wetenschappers.

Volgens John Locke (1632-1704) en zijn volgelingen was de ontwikkeling van de persoonlijkheid louter een kwestie van ‘nurture’ of opvoeding. Het pasgeboren kind zou als een schone lei (“tabula rasa”) zijn, die kan worden gevormd zoals opvoeders dat willen.

Aanhangers van deze visie, zoals Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), stelden daar tegenover dat erfelijkheid de belangrijkste invloed heeft op de persoonlijkheid. Volgens Rousseau verloopt de ontwikkeling van een kind volgens een innerlijk, biologisch tijdschema. Daar speel je als ouders geen rol in, aldus Rousseau. Dit is waarschijnlijk ook de reden waarom Rousseau zijn eigen kinderen naar een weeshuis stuurde.

Heden ten dage weten we dankzij tweelingenonderzoek steeds meer over het nature-nurture vraagstuk. Dit type onderzoek observeert eeneiige tweelingen die apart opgroeien, in verschillende gezinnen en omgevingen. Eeneiige tweelingen delen 100% van hun genen. Wanneer eeneiige tweelingen die apart van elkaar opgroeien, van elkaar verschillen op een bepaalde eigenschap, dan moet dat wel het gevolg zijn van omgevingsfactoren. We weten dan dat die eigenschap (deels) is aangeleerd.

Door dit soort onderzoek is nu algemeen bekend in welke mate erfelijkheid en omgeving de persoonlijkheid beïnvloeden. Zo weten we nu bijvoorbeeld dat kenmerken als extraversie, consciëntieusheid, neuroticisme, agreeableness en openheid voor ongeveer 20 tot 45% aangeboren zijn. Voor de rest worden deze kenmerken gevormd door invloeden uit de omgeving, zoals ouders, school, vrienden, et cetera.

Culturele invloeden op persoonlijkheid

Naast invloeden uit de directe omgeving, zoals opvoeding en school, is ook de cultuur waarin je opgroeit van invloed op de ontwikkeling van je persoonlijkheid. Het onderscheid tussen individualistische en collectivistische cultuur is bijzonder belangrijk. In individualistische culturen, zoals de VS en Europese landen, ligt de nadruk op de ontwikkeling van het individu. In collectivistische culturen, zoals Indonesië en Panama, wordt veel waarde gehecht aan het groepsbelang.

Individualistische culturen stimuleren de ontwikkeling van kwaliteiten als zelfvertrouwen, onafhankelijkheid en assertiviteit; in collectivistische culturen geldt dit vooral voor kwaliteiten als vriendelijkheid, bescheidenheid en loyaliteit. Dit kan ertoe leiden dat Europeanen bijvoorbeeld denken dat Japanners verlegen en onderdanig reageren. Japanners daarentegen kunnen Europeanen brutaal en egoïstisch vinden.

Onderzoek2 onder tweetaligen toont aan dat culturele invloeden deels via de taal verlopen. De persoonlijkheid van tweetaligen hangt ook af van de taal die zij spreken. In dit onderzoek is gekeken naar Mexicanen en Amerikanen die zowel vloeiend Spaans als Engels spreken. In het algemeen zijn Mexicanen minder extrovert, iets minder aangenaam en minder consciëntieus dan Amerikanen. Opmerkelijk is dat als een tweetalige Mexicaan of Amerikaan Engels spreekt, hij of zij extroverter, aangenamer en gewetensvoller reageert dan wanneer hij of zij Spaans spreekt. Het lijkt erop dat je door een andere taal te spreken, ook iemand anders wordt. Je past je persoonlijkheid aan om meer in overeenstemming te zijn met de cultuur die hoort bij de taal die je spreekt.

Hoe worden verschillende persoonlijkheden beschreven?

De lexicale hypothese

De lexicale hypothese stelt dat alle persoonlijkheidskenmerken geworteld zijn in een bepaalde taal. In de loop van de tijd hebben mensen woorden bedacht om persoonlijkheidskenmerken te beschrijven en om erover te praten. De lexicale hypothese stelt dus dat hoe belangrijker een eigenschap wordt gevonden, hoe meer woorden (synoniemen) er voor zullen bestaan. Door een taal te bestuderen kun je erachter komen welke eigenschappen het belangrijkst zijn in een bepaald taalgebied, vaak een land. Bovendien kun je talen met elkaar vergelijken. Je kunt dan nagaan welke eigenschappen in alle taalgebieden (of landen) belangrijk worden gevonden, en welke eigenschappen in het ene taalgebied wel, maar in een ander taalgebied niet zo belangrijk worden gevonden.

Onderzoek met behulp van de lexicale hypothese

Onderzoekers die de lexicale hypothese als uitgangspunt nemen, staan voor een enorme opgave. Met behulp van woordenboeken moeten zij proberen alle woorden in een taal die kenmerken van mensen beschrijven te groeperen in clusters. Dit doen zij dan voor meerdere verschillende talen. Uit recent lexicaal onderzoek3 , waarbij twaalf talen werden bestudeerd, blijkt dat er ten minste drie clusters van persoonlijkheidskenmerken ontstaan. Dit zijn de clusters extraversie, consciëntieusheid en agreeableness.

In de beschrijving van de Big Five persoonlijkheidstheorie hieronder leest u meer over wat deze clusters precies inhouden en welke kenmerken ze omvatten.

Big five persoonlijkheidstheorie

In het verleden hebben onderzoekers hevig gedebatteerd over hoeveel persoonlijkheidskenmerken er nu precies echt bestaan. Vroege onderzoekers, zoals Allport, suggereerden wel 4000 verschillende persoonlijkheidskenmerken, anderen, zoals Raymond Cattell, stelden er slechts zestien voor. Tegenwoordig ondersteunt de meerderheid van de persoonlijkheidsonderzoekers de vijf-factortheorie van de persoonlijkheid, die vijf brede persoonlijkheidsdimensies beschrijft waaruit de menselijke persoonlijkheid is opgebouwd – Dit zijn:

• Extraversie
• Vriendelijkheid
• Neuroticisme
• Openheid

Lees meer over het Big Five persoonlijkheidsmodel, of doe onze gratis online persoonlijkheidstest of loopbaantest.

Een en ander over persoonlijkheidsstoornissen en ziekten

Er zijn verschillende factoren die persoonlijkheidsstoornissen kunnen veroorzaken, of de aanwezigheid of het begin ervan kunnen signaleren.

• Genetische aanleg
• Verbaal misbruik door ouders of collega’s
• Jouw relaties met leeftijdgenoten
• Kindertrauma
• Hoge gevoeligheid (geluid, reuk, emoties)

Sommige persoonlijkheidskenmerken worden in verband gebracht met bepaalde ziekten neurotische persoonlijkheidskenmerken en vijf ziekten. Dit zijn hoofdpijn, astma, artritis, maagzweren en hartkwalen. Verlegenheid zou samenhangen met een kortere levensduur!

Dit zijn zeer gewaagde uitspraken. U moet zich geen zorgen maken over hoe uw persoonlijkheid uw gezondheid beïnvloedt. De kans is heel groot dat u gewoon perfect in orde bent en dat uw persoonlijkheid u vormt als de unieke persoon die u bent. Als u uw persoonlijkheidsprofiel wilt testen doe dan deze persoonlijkheidstest. Geen verplichtingen!

1 Larsen, R.R., & Buss, D.M. (2018). Persoonlijkheidspsychologie: Domains of Knowledge About Human Nature.

2 Ramírez-Esparza, N.,Gosling, S.D., Benet-Martínez, V., Potter, J.P., & Pennebaker, J.W. (2006). Hebben tweetaligen twee persoonlijkheden? Journal of Research in Personality, 2, 99-120.

3 De Raad, B. et al. (2010). Slechts drie factoren van persoonlijkheidsbeschrijving zijn volledig repliceerbaar over verschillende talen heen: A comparison of 14 trait taxonomies. Journal of Personality and Social Psychology, 98(1), 160-173.