Opioïdenontwenning

Achtergronden Lichamelijke afhankelijkheid is een normale en voorspelbare neurofysiologische reactie op een regelmatige behandeling met opioïden die langer dan 1-2 weken duurt. Continue of bijna continue opioïdenbloedspiegels zijn vereist (één oxycodon-acetaminofen-tablet per dag leidt niet tot lichamelijke afhankelijkheid). Lichamelijke afhankelijkheid wordt gekenmerkt door een onttrekkingssyndroom wanneer het opioïd abrupt wordt gestaakt, wanneer een opioïdantagonist (naloxon) wordt toegediend, of wanneer de bloedspiegels van de drug onder een kritisch niveau dalen. Ontwenning kan ook worden veroorzaakt door toediening van een gemengde agonist-antagonist (bv. buprenorfine, butorfanol, nalbuphine, pentazocine). Lichamelijke afhankelijkheid is geen kenmerkende voorwaarde voor verslaving (zie hieronder en Fast Facts #68 en #69).

Belangrijke definities

• Tolerantie: staat van aanpassing waarbij blootstelling aan een drug veranderingen teweegbrengt die leiden tot vermindering van een of meer effecten van de drug na verloop van tijd.
• fysieke afhankelijkheid: staat van aanpassing die zich manifesteert door een voor de drugklasse specifiek afkicksyndroom dat kan worden veroorzaakt door abrupt stoppen, snelle dosisreductie, verlaging van de bloedspiegel van de drug en/of toediening van een antagonist.
• verslaving / psychische afhankelijkheid: een primaire, chronische, neurobiologische ziekte, met genetische, psychosociale, en omgevingsfactoren. Gekenmerkt door een of meer van de volgende verschijnselen: verminderde controle over het drugsgebruik, dwangmatig gebruik, voortgezet gebruik ondanks schade, en hunkering.Tekenen en symptomen van het opioïdonttrekkingssyndroom zijn geeuwen, zweten, tranenvloed, rinorroe, angst, rusteloosheid, slapeloosheid, verwijde pupillen, piloerectie, rillingen, tachycardie, hypertensie, misselijkheid/braken, krampende buikpijn, diarree, en spierpijn. In tegenstelling tot de ontwenning van alcohol of benzodiazepinen is de ontwenning van opioïden niet levensbedreigend. Het optreden van ontwenningsverschijnselen varieert met de halfwaardetijd van het betreffende opioïd; binnen 6-12 uur na de laatste dosis van een kortwerkend geneesmiddel of 72-96 uur na methadon (zie Fast Facts #75, 86). Duur en intensiteit van de ontwenning hangen samen met de klaring van het geneesmiddel, zodat de ontwenning korter (5-10 dagen) en intenser is bij opioïden zoals morfine en minder ernstig en langduriger bij methadon.

  Preventie Het onttrekkingssyndroom bij opioïden moet altijd worden voorkomen. Patiënten die langer dan een tot twee weken met opioïden worden behandeld, moeten worden geïnstrueerd het opioïd geleidelijk af te bouwen alvorens het gebruik te staken. In het algemeen zal een dosisvermindering van ongeveer 20-25% om de dag of twee een afbouwschema mogelijk maken dat ontwenningsverschijnselen zal voorkomen. Een alternatieve aanbeveling is om de eerste 2 dagen de helft van de vorige dosis te geven en vervolgens de dosis elke 2 dagen met 25% te verminderen. Wanneer de dosis het equivalent van ongeveer 30 mg morfine per dag voor oraal gebruik heeft bereikt, wordt deze dosis gedurende 2 dagen gegeven, waarna het middel wordt gestaakt. Het is belangrijk om opioïden rond de klok te blijven geven om ontwenning te voorkomen bij de patiënt aan het einde van zijn leven die niet meer in staat is om te communiceren of orale opioïden in te nemen.

  Behandeling Clonidine 0,1-0,2 mg PO Q 4-6 uur PRN of door middel van een transdermale pleister (clonidine transdermale 0,1 mg/24 uur pleister die 0,1 mg per dag gedurende 7 dagen geeft) kan worden gebruikt om autonome hyperactiviteitssymptomen te behandelen. Het zal de slapeloosheid niet verlichten. Het grootste nadeel van clonidinetherapie is de neiging om hypotensie te veroorzaken bij sommige patiënten. Andere middelen die worden gebruikt om ontwenningsverschijnselen onder controle te houden zijn: difenoxylaat/atropine (Lomotil), hydroxyzine, trazodon en dicyclominehydrochloride (Bentyl). Voor patiënten die nog steeds pijn hebben en die abrupt gestopt zijn met hun opioïden (omdat ze zonder zaten, hun recept kwijt zijn of gestopt zijn vanwege de bijwerkingen) kan het opnieuw instellen van een opioïdtherapie geschikt zijn om zowel de ontwenningsverschijnselen als de aanhoudende pijn te behandelen. Afhankelijk van hoe lang een patiënt zonder opioïden is geweest, kan het niet veilig zijn om de volledige dosis opioïden direct weer in te nemen (vooral bij langwerkende opioïden). In dat geval moeten patiënten een dosis-titratiefase doorlopen met kortwerkende opioïden om veilig analgesie te bereiken.

  Deze Fast Fact is met toestemming aangepast uit de University of Wisconsin Hospital & Clinics, Madison, WI Pain Patient Care Team ‘Pain Management Fast Facts – 5 Minute Inservice’ serie.

  1. McCaffery M, Pasero C. Pain: Clinical Manual. 2nd Ed. St Louis, MO: Mosby; 1999.
  2. American Academy of Pain Medicine (AAPM), American Pain Society (APS), American Society of Addiction Medicine (ASAM). Definitions Related to the Use of Opioids for the Treatment of Pain. Consensusverklaring, 2001. Beschikbaar op: http://www.ampainsoc.org/advocacy/opioids2.htm.
  3. Kenna GA, Nielson DM, Mello P, Schiesl A, Swift RM. Pharmacotherapy of dual substance abuse and dependence. CNS Drugs. 2007; 21:213-237.

  Versiegeschiedenis: Deze Fast Fact werd oorspronkelijk uitgegeven door David E Weissman MD. 2e Editie werd bewerkt door Drew A Rosielle en gepubliceerd oktober 2007; 3e Editie juni 2015. De huidige versie is in april 2009 opnieuw gecopy-edit en in juni 2015 opnieuw.

  Fast Facts and Concepts zijn geredigeerd door Sean Marks MD (Medical College of Wisconsin) en associate editor Drew A Rosielle MD (University of Minnesota Medical School), met de genereuze steun van een vrijwillige peer-review redactieraad, en worden online beschikbaar gesteld door het Palliative Care Network of Wisconsin (PCNOW); de auteurs van elke afzonderlijke Fast Fact zijn als enigen verantwoordelijk voor de inhoud van die Fast Fact. De volledige reeks Fast Facts is beschikbaar op Palliative Care Network of Wisconsin met contactinformatie, en hoe te verwijzen naar Fast Facts.

  Auteursrecht: Alle snelle feiten en concepten worden gepubliceerd onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel 4.0 Internationaal Auteursrecht (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/). Snelle feiten mogen alleen worden gekopieerd en verspreid voor niet-commerciële, educatieve doeleinden. Als u een Fast Fact aanpast of verspreidt, laat het ons weten!

  Disclaimer: Fast Facts en Concepts bieden educatieve informatie voor professionals in de gezondheidszorg. Deze informatie is geen medisch advies. Snelle feiten worden niet voortdurend bijgewerkt, en er kan nieuwe veiligheidsinformatie verschijnen nadat een Snelle feit is gepubliceerd. Zorgverleners dienen altijd hun eigen onafhankelijke klinische oordeel te vormen en andere relevante en actuele deskundigen en bronnen te raadplegen. Sommige Fast Facts vermelden het gebruik van een product in een andere dosering, voor een andere indicatie of op een andere manier dan wordt aanbevolen in de etikettering van het product. Dienovereenkomstig moet de officiële voorschrijfinformatie worden geraadpleegd voordat een dergelijk product wordt gebruikt.