Roots: The Saga of an American Family was een culturele sensatie toen het in 1976 werd gepubliceerd. De Afro-Amerikaanse auteur Alex Haley beweerde zijn familiegeschiedenis via zeven generaties te hebben getraceerd tot Kunta Kinte, een Mandinka krijger uit Gambia die in 1767 tot slaaf werd gemaakt.
In Roots vertelde hij het verhaal van zijn voorouders tot op de dag van vandaag – een verhaal dat het jaar daarop naar de TV werd gebracht in een Emmy Award-winnende TV-serie. De nieuwe bewerking wordt momenteel uitgezonden op BBC4.
Maar toen Roots de bestsellerlijsten domineerde, binnen zeven maanden na verschijning meer dan 1,5 miljoen exemplaren verkocht en een enorme belangstelling wekte voor genealogie en de geschiedenis van de slavernij, was er een tegenreactie: was alles wel zoals het leek? En was dit een historisch verslag of een werk van fictie?
De verfilming van Roots uit 2016, met in de hoofdrol Malachi Kirby als Kunta Kinte
Is Roots een waargebeurd verhaal?
In eerste instantie werd Roots gepromoot als “faction”, verschijnend in de non-fictie sectie van veel boekhandels: uiteraard waren dialogen en veel van de kleine incidenten verzonnen, maar Haley deed veel moeite om uit te leggen dat het kernverhaal allemaal waar was.
Hij had voor het eerst van Kunta Kinte gehoord via een familieoverlevering en maakte dus veel gebruik van mondelinge overlevering, maar hij beschreef ook nauwgezet onderzoek in archieven en bibliotheken dat zijn bevindingen staafde.
Hij schrijft in het laatste hoofdstuk: “Naar mijn beste weten en met mijn grootste inspanning is elke afstammingsvermelding in Roots afkomstig uit de zorgvuldig bewaarde mondelinge geschiedenis van mijn Afrikaanse of Amerikaanse families, waarvan ik een groot deel op conventionele wijze heb kunnen bevestigen met documenten. Deze documenten, samen met de talloze details van wat toen inheemse levensstijlen, culturele geschiedenis, enzovoort waren, die Roots vlees geven, zijn het resultaat van jarenlang intensief onderzoek in een vijftigtal bibliotheken, archieven, en andere opslagplaatsen op drie continenten.”
Roots-auteur Alex Haley op de set in 1977
Waarom heeft men getwijfeld aan de authenticiteit van Roots?
Toen Roots en Alex Haley in de schijnwerpers kwamen te staan, bleek al snel dat niet alles was wat het leek.
Op de eerste plaats was er de kwestie van plagiaat. Auteur Harold Courlander sleepte Haley voor de rechter en bewees dat Roots was geplagieerd van zijn roman The African (1967), waarbij de rechter opmerkte: “Er werd gekopieerd, punt uit.” Er werd een forse schikking getroffen omdat er minstens 81 passages waren geplagieerd.
Historici en genealogen lieten ook van zich horen nadat ze Haley’s papierspoor hadden gevolgd en kritieke fouten in zijn onderzoekswerk hadden gevonden: veel van het verhaal wordt niet ondersteund, of wordt actief tegengesproken door het bewijsmateriaal.
Bij voorbeeld, de slaaf “Toby” (die Kunta Kinte zou zijn) was vijf jaar voor Kunta’s aankomst in Virginia in het bezit van de familie Waller. En andere tijdschema’s kloppen niet: Toby stierf jaren voordat zijn dochter Kizzy zou zijn geboren, en in feite zijn er helemaal geen gegevens over een Kizzy. In Roots hebben de inwoners van Juffure in 1767 alleen geruchten gehoord over blanken – maar in werkelijkheid lag het dorp slechts twee mijl van een belangrijke door de Britten bezette handelspost die al jaren actief was.
Alex Haley en Levar Burton, die Kunta Kinte speelde in de serie uit 1977
Haley legde veel nadruk op de mondelinge geschiedenis die hij hoorde van een griot in Juffure, die zijn afkomst leek te bevestigen.
Een echte griot kan dagenlang spreken en de geschiedenis van zijn dorp en de families die er wonen nauwkeurig vertellen. Maar de Roots auteur vertrouwde op het verhaal van de geschiedenis van zijn familie dat hij hoorde van Kebba Kanga Fofana, die geen echte griot was – zelfs het hoofd van het Gambiaanse Nationale Archief schreef een brief aan Haley waarin hem dit werd verteld.
Fofana wist precies wat hij Haley moest vertellen, omdat de auteur het verhaal dat hij probeerde te authenticeren, al aan Gambiaanse functionarissen had verteld. Haley creëerde ook een geval van circulaire verslaggeving door zijn verhaal aan zoveel mensen te vertellen dat het een realiteit werd in de orale traditie van het gebied.
Als historische roman komt het essentiële verhaal van Roots overeen met de ervaringen van veel Afrikaanse slaven en hun families – maar men is het er nu algemeen over eens dat het een roman is en een werk van verbeelding en inventie.
Hoe reageerde Alex Haley?
Laurence Fishburne speelt Alex Haley in de 2016-versie van Roots
Haley gaf op een gegeven moment wel toe dat hij in sommige delen van zijn onderzoek misschien op een dwaalspoor was gebracht. Maar hij sloeg ook terug, met het argument dat de schriftelijke verslagen minder betrouwbaar waren dan mondelinge bronnen als het ging om de geschiedenis van de slavernij in Afrika en de VS.
Hoch, zelfs Haley’s vriend, de historicus Henry Louis Gates van Harvard, gaf later toe dat Roots geen “strikt historisch onderzoek” was en “het is hoogst onwaarschijnlijk dat Alex het dorp heeft gevonden waar zijn voorouders vandaan kwamen.”
Roots gaat door op woensdag om 21.00 uur op BBC4