Heb je je ooit afgevraagd hoe je een gedicht schrijft? Voor schrijvers die diep willen graven, is het schrijven van een gedicht een manier om het zand van je ervaringen te zeven voor nieuwe sprankjes inzicht. En als je het om minder verheven redenen doet, kun je door een strofe van begin tot eind vorm te geven, leren om op totaal nieuwe manieren plezier te hebben met taal.
Heb je al zin in poëzie? Als je in de verleiding komt om zelf een paar verzen te schrijven, maar je weet niet precies waar je moet beginnen, dan hebben wij het voor je! Om de subtiele kunst van het dichten te demystificeren, spraken we met Reedsy redactrice – en gepubliceerd dichter – Lauren Stroh. Zonder verdere omhaal, hier is hoe je een gedicht schrijft in 8 stappen.
Stap 1. Brainstorm je beginpunt
Dwing jezelf niet om je gedicht in volgorde te schrijven, van de eerste regel naar de laatste. Kies in plaats daarvan een beginpunt waar je hersenen zich aan kunnen vastklampen als ze in verzen leren denken.
Je beginpunt kan een regel of een zin zijn die je in je gedicht wilt verwerken, maar het hoeft helemaal geen vorm van taal te hebben. Het kan een beeld in je hoofd zijn, zo bijzonder als de krul van haar over het oor van je dochter als ze slaapt, of zo uitgestrekt als de zee. Het kan zelfs een ingewikkeld gevoel zijn dat je met precisie wilt weergeven, of een herinnering waar je steeds weer naar terugkeert. Beschouw dit uitgangspunt als het waarom achter je gedicht, je drijfveer om het in de eerste plaats te schrijven.
Als je bang bent dat je uitgangspunt niet groots genoeg is om een heel gedicht te verdienen, stop daar dan meteen mee. Per slot van rekening hebben literaire reuzen versjes gewrongen uit elk onderwerp onder de zon, van de teleurstellingen van een post-Odyssee Odysseus tot illegaal gegeten gekoelde pruimen.
Zoals Lauren Stroh het ziet, is jouw ervaring het meer dan waard om in verzen te worden vereeuwigd.
“Ik denk dat de meest succesvolle gedichten iets waars over de menselijke ervaring verwoorden en ons helpen op nieuwe en opwindende manieren naar de alledaagse wereld te kijken.”
Step 2. Free-write in proza
Nu je een beginpunt in gedachten hebt, is het tijd om pen op papier te zetten (of vingertoppen op het toetsenbord). Maar je zult nog geen echte regels schrijven. Neem deze tijd om je te verdiepen in het beeld, gevoel of thema dat de kern van je gedicht vormt, en leer het vast te pinnen in taal.
Neem 10 minuten de tijd en schrijf alles op wat in je opkomt als je aan je beginpunt denkt. Je kunt in alinea’s schrijven, opsommingen maken, of zelfs een mindmap schetsen. Het doel van deze oefening is niet het maken van een schets: het is het genereren van een schat aan ruw materiaal, een repertoire van losjes verbonden fragmenten waaruit je kunt putten als je je gedicht serieus gaat schrijven.
Het belangrijkste van dit vrij-schrijven? Jezelf niet censureren. Betrap je jezelf op het spotten met een zinswending, het overdenken van een retorisch element, of het mentaal mopperen: “Deze metafoor zal het nooit halen tot de definitieve versie”? Zeg tegen die innerlijke criticus dat hij zijn mond moet houden en schrijf het toch op. Misschien kun je dat ondoordachte idee nog bijschaven tot een scherpe en aangrijpende regel.
Stap 3. Kies de vorm en stijl van je gedicht
Als je 10 minuten voorbij zijn, kijk dan eens naar wat je free-write heeft opgeleverd. De kans is groot dat je een mooie puinhoop hebt: weerbarstige metaforen, ongearticuleerde emoties, zinnen die afdwalen of halverwege van structuur veranderen als grammaticale hersenschimmen. Dat is niet erg! Ergens zit er een gedicht in. Je volgende stap? Het bevrijden uit dat moeras van taal.
Denk aan je free-write als een brok marmer, rijkelijk geaderd met glitter maar zonder vorm. Je gaat dit blok nemen en er een beeld van beitelen. Dat betekent dat je moet uitzoeken wat voor vorm je erin kunt onderscheiden – of het klassiek en ingetogen is, bijvoorbeeld, of naturalistisch en vloeiend.
Zal je vrije verzen schrijven, of moet je proberen meer specifieke “regels” te volgen, zoals het rijmpatroon van een sonnet of de syllabische beperkingen van een haiku? Zelfs als je materiaal smeekt om een gedicht zonder formele beperkingen, zul je toch moeten beslissen over de textuur en toon van je taalgebruik. Het vrije vers is tenslotte net zo’n gevarieerde vorm als de roman, variërend van het ademloze maximalisme van Walt Whitman tot de koele soberheid van H.D. Waar, op dit spectrum, zal jouw gedicht vallen?
Stap 4. Lees voor inspiratie
Een gedicht is geen non-fictieboek of zelfs geen historische roman: je hoeft geen bergen onderzoek te verzamelen om een goed gedicht te schrijven. Dat gezegd hebbende, een beetje lezen van buitenaf kan writer’s block voorkomen en je geïnspireerd houden tijdens het schrijfproces.
Bouw een korte, persoonlijke syllabus rond de vorm en het onderwerp van je gedicht. Stel, je schrijft een zintuiglijk rijk, taalkundig sober stukje vrij vers over een relatie van wederzijdse jaloezie tussen moeder en dochter. In dat geval wil je enkele belangrijke Imagistische gedichten lezen, naast gedichten die in onsentimentele bewoordingen gecompliceerde visies op ouderschap schetsen.
En als je je niet wilt beperken tot gedichten die qua vorm en stijl op je eigen gedicht lijken, heeft Lauren een leeslijst voor alle doeleinden voor je:
- De droom van een gemeenschappelijke taal van Adrienne Rich
- Alles wat je te pakken kunt krijgen van Mary Oliver
- De gedichten “First Turn to Me” en “You Jerk You Didn’t Call Me Up” van Bernadette Mayer.
- Ik geef Lunch Poems van Frank O’Hara vaak cadeau aan vrienden die schrijven.
- Iedereen zou de interviews uit de archieven van de Paris Review moeten lezen. Het is gewoon leuk om te zien hoe mensen die vertrouwd zijn met taal praten als ze niet optreden, werken of zich opwarmen om te schrijven.
Stap 5. Begin te schrijven voor een publiek van één – jij
Met een free-write onder de riem en wat inspiratie binnen handbereik, is het eindelijk tijd om aan het leuke deel te beginnen: het schrijven van je gedicht!
Na al het verkennende denkwerk dat je hebt gedaan, ben je meer dan klaar om te gaan schrijven. Maar de druk om daadwerkelijk gedichten te produceren kan je innerlijke metrofobie (of poëzievreter) nog wel eens wakker schudden. Om de angst weg te houden, stelt Lauren voor om voor jezelf te schrijven, niet voor een extern publiek.
“Ik geloof absoluut dat dichters de geldigheid van hun eigen succes kunnen bepalen als ze veranderd worden door het werk dat ze zelf produceren, als ze erdoor uitgedaagd worden, als het hun ethiek, hun gewoontes, of hun relatie tot de levende wereld in vraag stelt. En persoonlijk is mijn leven zeker veranderd door bepaalde regels waarvan ik de moed had ze te bedenken en vervolgens te schrijven – en op die momenten heb ik het meest het gevoel gehad dat ik het gemaakt heb.”
Je zou je werk uiteindelijk kunnen bijschaven als je besluit je poëzie later te publiceren. (En als je dat doet, kun je deze lijst van tijdschriften bekijken die poëzie-inzendingen accepteren om te beginnen). Maar als je eerste ontwerp klaar is, behandel het dan alsof het alleen voor jouw ogen bestemd is.
Stap 6. Lees je gedicht hardop
Een goed gedicht hoeft niet mooi te zijn: misschien is een gemakkelijke, melodieuze lieflijkheid niet je doel. Het moet echter wel tot leven komen op de pagina met een bewust gemaakt ritme, of het nu hymne-achtig of disharmonisch is. Om dat te bereiken, moet je je gedicht hardop lezen – eerst regel voor regel, en dan alles samen, als een complete tekst.
Het uitproberen van elke regel op je gehoor kan je helpen bij het afwegen van een keuze tussen synoniemen – zodat je bijvoorbeeld de waterige klank van “glaciaal”, de broosheid van “ijzig”, de stevigheid van “koud” opmerkt.
Hardop lezen kan je ook helpen bij het oplossen van regelafbrekingen die gewoon niet goed aanvoelen. Is de regel onnatuurlijk lang, waardoor je gedwongen wordt er doorheen te jakkeren of halverwege te pauzeren om haastig in te ademen? Zo ja, vind je dat destabiliserende effect prettig, of wil je de lezer letterlijk de ruimte geven om te ademen?
Stap 7. Neem een pauze om je geest op te frissen
Je eerste opzet zit er nu wel in. Het is misschien nog niet perfect, maar gefeliciteerd – je hebt een gedicht geschreven!
Nu leg je het een tijdje weg. Je hebt waarschijnlijk elke regel al zo vaak voorgelezen dat de betekenis uit de lettergrepen is weggelekt. Neem dus een week vrij om wat verzen te lezen, aan je roman te werken, of zelfs een beetje te mijmeren over je volgende poëtische project. Kom dan opgefrist terug, want je werk is nog niet af – je moet je gedicht nog reviseren.
Stap 8. Herzie je gedicht
Lauren benadrukt dat het herzien van een gedicht een proces met een open einde is dat geduld vereist – en zin voor spel.
“Heb plezier. Speel. Wees geduldig. Neem het niet serieus, of wel. Gedichten mogen er dan korter uitzien dan wat je gewend bent te schrijven, het duurt vaak jaren voor ze zijn wat ze werkelijk zijn. Ze veranderen en evolueren. Het belangrijkste is om een rustige plek te vinden waar je bij jezelf kunt zijn en echt kunt luisteren.”
Wil je een ander paar ogen op je gedicht tijdens dit proces? Je hebt opties. Je kunt stukken ruilen met een bètalezer, een workshop geven met een kritiekgroep, of zelfs een professionele poëzie-editor als Lauren inschakelen om je werk te verfijnen – een goede optie als je van plan bent het in te zenden naar een tijdschrift of er een chapbook van te maken.
Wil je een poëzie-expert om je vers op te poetsen?
De professionele poëzie-redacteuren zitten op Reedsy. Meld je gratis aan om ze te ontmoeten!
Leer hoe Reedsy je kan helpen een mooi boek te maken.
Als je besluit alleen verder te gaan, is hier een checklist om te doorlopen bij het reviseren:
✅ Ga op zoek naar clichés. Heb je op een gegeven moment naar kant-en-klare idiomen gegrepen? Ga terug naar het sentiment waar je mee worstelde en probeer het in sterkere, levendigere bewoordingen te vatten.
✅ Kijk of je gedicht begint waar het moet beginnen. Heb je een paar regels keel schrapen nodig om tot het eigenlijke punt te komen? Probeer je gedicht verderop te beginnen.
✅ Zorg ervoor dat elke regel erbij hoort. Vraag jezelf bij elke regel af: hoe draagt dit bij aan het gedicht als geheel? Bevordert het het thema, verduidelijkt het de beeldspraak, stelt het de verwachtingen van de lezer of ondermijnt het die juist? Als je antwoordt met iets als “Het laat het gedicht mooi klinken”, overweeg dan de regel te schrappen.
Als je deze checklist hebt afgewerkt, zet dan gerust een kopje thee en ga rustig een poosje zitten om na te denken over je literaire triomfen. Je hebt tenslotte een gedicht van de chaotische eerste brainstorm tot het laatste laagje poetsmiddel gebracht!
Heeft dit proces je innerlijke Wordsworth wakker gemaakt, of ben je vrolijk teruggekeerd naar proza? Hoe dan ook, we hopen dat je genoten hebt van het spelen met poëzie – en dat je iets nieuws geleerd hebt over je benadering van taal.
Heb je iets geschreven waar je trots op bent? Bekijk dan onze gidsen over hoe je poëzie publiceert en hoe je een chapbook maakt!