Andere benamingen: Consumptie, Phthisis, Witte Dood
Tuberculose is een infectieziekte die mensen van alle leeftijden aantast en bijna elk deel van het menselijk lichaam kan besmetten. Pulmonale tuberculose, dat wil zeggen tuberculose van de longen, maakt de overgrote meerderheid van de gevallen uit. Het is een oude ziekte. Er zijn neolithische skeletten (4500 v. Chr.) en Egyptische mummies (1000 v. Chr.) gevonden met tuberculoseletsels op hun botten. Consumptie is een vertaling van een Sanskit woord (1000 v. Chr.) voor een slopende ziekte. Phthis is het woord dat de oude Grieken gebruikten voor de ziekte. Voor zover historici weten werd de ziekte pas epidemisch in de 17e eeuw. Honderd jaar geleden veroorzaakte ze de dood van de Canadezen, meer dan enige andere oorzaak. Weinig gezinnen ontsnapten aan een bezoek.
Waar het door veroorzaakt wordt en hoe het zich verspreidt
De bacterie heet mycobacterium tuberculosis. Hij werd in 1882 geïsoleerd door Robert Koch. Tuberculose kan ook dieren besmetten en rundertuberculose kan via besmette melk op mensen worden overgedragen. Door pasteurisatie is dit geen infectieoorzaak meer.
Tuberculose wordt meestal op dezelfde manier verspreid als een verkoudheid, door het inademen van besmette druppeltjes die in de lucht komen als iemand niest, hoest of spuugt. Vanuit de longen kan de bacterie zich verspreiden naar andere delen van het lichaam om tuberculose te veroorzaken in bijvoorbeeld de lymfeklieren, de botten, de hersenen en de keel. De verspreiding van de bacterie gaat langzaam, hij kan zelfs jaren of voor altijd sluimeren nadat hij voor het eerst in contact is gekomen met gastheerweefsel. Een verlaging van het immuunsysteem door stress of een andere ziekte zal de bacterie activeren. Daarom zijn de armen die in overbevolkte huizen leven, slecht eten en stressvolle omstandigheden, bijzonder vatbaar voor deze ziekte.
Symptomen en diagnose
De ademhaling wordt moeizaam, er ontstaat een hardnekkige hoest die gepaard gaat met bloederig sputum en er ontstaat nachtkoorts. Omdat het bloed en dus het lichaam een tekort aan zuurstof krijgen, begint de persoon gewicht te verliezen, minder kleur te krijgen en minder energie te krijgen. Voordat men de etiologie van de ziekte begreep, zagen de mensen hun familieleden langzaam “verteerd” worden door de ziekte, vandaar de naam “consumptie” voor longtuberculose. Natuurlijk werden veel soorten longziekten onder de term ‘consumptie’ geschaard, longkanker en bronchitis bijvoorbeeld.
Koch probeerde een vaccin tegen tuberculose te maken, dat hij tuberculine noemde. Hoewel het als vaccin niet succesvol was, bleek het een zeer nuttig diagnostisch hulpmiddel te zijn omdat het een allergische reactie opwekte bij iedereen met de tuberculosebacillen. De tuberculineformule is in de loop der jaren enigszins veranderd, maar de tuberculinehuidtest blijft een standaard voor tuberculosebestrijdingsprogramma’s.
Wilhelm Roentgen ontdekte röntgenstraling in 1895. De röntgenfoto van de borst werd een ander standaard diagnostisch hulpmiddel. Het toonde de tuberculaire laesies op de longen voordat er symptomen waren. Omdat de foto’s echter geen onderscheid maakten tussen genezende, genezen en sluimerende laesies, werd een bacteriële test gebruikt om de infectie te bevestigen. Röntgenfoto’s werden gebruikt bij inductie-onderzoeken in zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog en ze werden gebruikt bij periodieke volksgezondheidsblitzes om gevallen uit de algemene bevolking op te sporen.
Therapie
Tot in de jaren 1950 vereiste de enige bekende genezing van tuberculose rust, goed voedsel, zachte lichaamsbeweging en tijd in grote hoeveelheden, jaren waard. De eerste sanatoria werden opgericht in Zwitserland in de jaren 1850 om deze mensen te helpen. Het eerste sanatorium in Noord-Amerika werd opgericht in Saranac Lake in de Adirondacks van de staat New York in 1876 en hier in Muskoka waren de eerste twee sanatoria in Canada. Het Mountain San (Chedoke Division) was vierde na Weston in Toronto.
Zoals de meeste sanatoria werd het Mountain Sanatorium gestart als een daad van filantropie. Thuis rusten of reizen en goed eten was onmogelijk voor werkende mensen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat tuberculose welig tierde in de delen van Hamilton waar de werkende mensen woonden, met een verschrikkelijke dodentol. Vóór de ontdekking van het antibioticum streptomycine bedroeg de gemiddelde verblijfsduur 562 dagen. Anderhalf jaar, voor het grootste deel doorgebracht in bed. Dit was slechts een gemiddelde onder 753 bedden. Drie jaar was heel gewoon en een paar mensen bleven er 10 en 15 jaar.
De hoeksteen van de sanatoriumbehandeling was zelfbeheersing. Patiënten leerden hoe ze hun hoesten en spugen onder controle konden houden. Ze leerden waakzaam te zijn tegen depressies en morbide gedachten. Lange lijsten met regels bepaalden elk aspect van de dag van de patiënt. Wanneer patiënten mochten praten of bewegen, lezen, naar de radio luisteren, knutselen of schoolwerk doen. Strikte schema’s voor eten, slapen, baden en gebruik van de badkamer werden gehandhaafd. In de woorden van een medisch hoofdinspecteur die schreef over het leiden van een san: “Alles wat niet uitdrukkelijk is toegestaan, is verboden”. Het was hun taak en plicht om zo snel mogelijk beter te worden en weer productief te kunnen werken.
Er werden nog een aantal andere therapieën uitgeprobeerd. Chirurgische ingrepen zoals pneumothorax, waarbij de zieke long werd ingeklapt en geïmmobiliseerd zodat de laesies de kans zouden krijgen om te genezen. Hoewel het tussen 1920 en 1940 veel werd gebruikt, was er weinig bewijs dat het nuttig was. Na 1949 werd het niet meer gebruikt.
Heliotherapie, de genezende waarde van de zon, werd ook gebruikt. Patiënten lagen onder lampen of in de zon.
Chemotherapie bleek uiteindelijk de succesvolle remedie te zijn. Streptomycine werd geïsoleerd door Selman A. Waksman, aan de Rutgers Universiteit in 1944. Toen dit eenmaal op grote schaal werd gebruikt, hadden patiënten niet langer de jarenlange bedrust nodig die de sanatoria boden.
Culturele betekenis van tuberculose
Tuberculose werd beschouwd als een ziekte van de armen omdat zij de meest getroffen bevolkingsgroep in de samenleving waren. Het was een ziekte waaraan een duidelijk sociaal stigma kleefde. Lijders en hun gezinnen werden beschouwd als vuil en ziek.
In de 19e eeuw was er vreemd genoeg een andere opvatting, die hier vlak naast stond, namelijk dat het een ziekte was van gevoelige, artistieke mensen. Het ‘consumptieve uiterlijk’ was de norm voor blanke, middenklasse schoonheid. Ralph Waldo Emerson, de Amerikaanse essayist, noemde zijn consumptieve verloofde: “te mooi om lang te leven.” Een robuuste gezondheid werd als vulgair beschouwd bij een dame. De schilderijen van Dante Gabriel Rossetti uit deze tijd zijn gevuld met bleke, dunne meisjes met hun haar wapperend over hun schouders alsof ze net uit bed komen. Alleen geslachtsziekten werden zo geassocieerd met de literatoren als tuberculose. Om slechts een handvol beroemde mensen te noemen die tijdens hun meest productieve jaren aan longtuberculose stierven, Honore de Balzac, (1799-1850), Frans schrijver;Anne Bronte, (1816-1849) Engels schrijfster; Emily Bronte, (1818-1848), Engels schrijfster;Elizabeth Barrett Browning, (1806-1861), Engelse schrijfster;Anton Tsjechov, (1860-1904), Russische schrijver;Frederic Chopin, (1810-1849), Franse componist;Stephen Crane, (1871-1900), Amerikaanse schrijver;Franz Kafka, (1883-1924), Duitse schrijver; John Keats, (1795-1821), Engels dichter; Vivian Leigh, (1913-1967), Engels actrice; Edward Lincoln, (1846-1850), zoon van Abraham en Mary Lincoln; Thomas Lincoln, (1853-1871), zoon van Abraham en Mary Lincoln;Lodewijk XIII, (1601-1643), koning van Frankrijk; Louis XVII, (1785-1795), Koning van Frankrijk;Katherine Mansfield, (1888-1923), Nieuw Zeelandse schrijfster; George Orwell, (1903-1950),Engelse schrijver;Robert Louis Stevenson, (1850-1894) Schotse schrijver;Henry David Thoreau, (1817-1862) Amerikaanse schrijver.
De invloed van deze ziekte op de geschiedenis is enorm en niet te overzien. Tot voor kort was zij de belangrijkste doodsoorzaak in Europa en Noord-Amerika. Zij doodde en maakte miljoenen mensen arbeidsongeschikt, velen van hen tijdens hun meest productieve jaren. Zij maakte miljoenen wezen en weduwen en ruïneerde miljoenen meer.