Het antwoord lijkt mij niet helemaal, omdat deze nieuwe godsdienst een duidelijk cultisch aspect zou missen, een reeks van volksdevoties, een praktijk van ritueel en gebed van het soort dat het heidendom van de oudheid in overvloed bood. En die afwezigheid wijst op de essentiële zwakte van een zuiver intellectueel pantheïsme: Het nodigt zijn aanhangers uit om zich te vereenzelvigen met een universum dat lijden en ellende in overvloed biedt, wat betekent dat het een sterke aantrekkingskracht uitoefent op de bevoorrechten, maar een veel zwakkere aantrekkingskracht uitoefent op mensen die niet alleen behoefte hebben aan een gevoel van verwondering in hun geestelijk leven, maar ook, nou ja, aan hulp.
Echter, er zijn vormen van modern heidendom die deze hulp wel beloven, die wel ritueel en observantie, voorspelling en gebed aanbieden, die wel beloven dat in een of andere vorm goden of geesten werkelijk zouden kunnen bestaan en hulp of bijstand zouden kunnen bieden als zij op de juiste wijze worden aangeroepen. Ik denk hierbij aan de talloze New Age praktijken die gezondheid, welzijn en voorspoed beloven, aan de helderzienden en mediums die een verbinding met de geestenwereld beloven, en ook aan de wereld van het expliciete neo-paganisme, al dan niet Wiccan. De aanhangers ervan zijn misschien niet allemaal even overtuigd van de realiteiten die ze proberen aan te spreken en te manipuleren (ik weet niet hoeveel van de heksen die Brett Kavanaugh publiekelijk hebben bezworen, echt verwachtten dat het zou werken), maar hun aantal groeit snel; er zijn binnenkort misschien meer heksen in de Verenigde Staten dan leden van de United Church of Christ.
Wat het oude heidendom met succes deed, was dit soort populair bovennaturalisme verenigen met zijn eigen vormen van highbrow pantheïsme en burgerreligiositeit. Zo konden de elites van het oude Rome de mythen over hun pantheon van godheden afwijzen als slechts grove verhalen, maar zij deden enthousiast mee aan openbare rituelen die ervan uitgingen dat goden of geesten konden worden aangesproken, gunstig gestemd, vereerd, aanbeden.
Om een volledig herleefd heidendom in het hedendaagse Amerika te krijgen, zou dat opnieuw moeten gebeuren – de filosofen van het pantheïsme en de burgerlijke religie zouden een religieuze brug moeten slaan naar de New Agers en de neo-heidenen, en samen zouden zij een vollediger gerealiseerde cultus van het immanente goddelijke moeten creëren, een werkelijke manier om de pantheïstische orde die zij onderscheiden te aanbidden, en niet alleen te waarderen.
Het lijkt erop dat we daar nog ver van verwijderd zijn – van de intellectuelen die Smith als heiden beschrijft, die daadwerkelijk druïdische gewaden aantrekken, of van Jeff Bezos die pontifex maximus speelt voor een post-christelijke burgerlijke cultus. De jaren zeventig, toen een establishment figuur als Sally Quinn in DC haar vijanden vervloekte, waren een hoogtepunt voor dit soort experimenten onder elites. Nu is er, ondanks incidentele experimenten in hekserij en astrologie, een meer elitaire verlegenheid over de populaire kant van post-christelijke spiritualiteit.
Die verlegenheid duurt misschien niet eeuwig; misschien staat er een profeet van een nieuw geharmoniseerd heidendom in de coulissen te wachten. Tot die tijd moeten degenen onder ons die nog steeds geloven in een goddelijk wezen dat het universum heeft gemaakt in plaats van het slechts te doordringen – en die een zekere angst hebben voor wat meer immanente geesten ons te bieden hebben – in staat zijn de contouren te herkennen van een mogelijke opvolger van ons wereldbeeld, terwijl ze zich troosten met het feit dat het nog niet volledig gevormd is.
Volg de opinierubriek van The New York Times op Facebook, Twitter (@NYTOpinion) en Instagram, word lid van de politieke discussiegroep op Facebook, Voting While Female, en meld je aan voor de nieuwsbrief Opinion Today.