De keelarts beantwoordt uw vragen
Door Dr. Françoise Chagnon*
Waarom is roken ook schadelijk voor de stem?
Sigarettenrook is niet alleen dodelijk voor rokers zelf; het vernietigt ook hun stem. Er zijn talloze wetenschappelijke onderzoeken die roken in verband brengen met mond-, keel-, long- en slokdarmkanker. Het risico op kanker van het strottenhoofd is twee keer zo groot bij personen die meer dan 20 sigaretten per dag roken. Het risico wordt nog groter wanneer het roken van tabak wordt gecombineerd met alcoholgebruik; deze twee stoffen werken in zekere zin synergetisch.
Het is niet de nicotine die de kanker veroorzaakt, maar wel de teer. Dit mengsel van polycyclische aromatische koolwaterstoffen in de rook is namelijk een zeer kankerverwekkende stof. Ook de warmte die de rook in de keel produceert, is zeer gevaarlijk. Ook het roken van pijpen en sigaren kan mond- en keelkanker veroorzaken en is dus geen onschadelijk alternatief voor het roken van sigaretten.
Sigarettenrook veroorzaakt een ontstekingsachtig effect in de weefsels van de luchtwegen: roodheid, zwelling, verhoogde slijmproductie, verdikking van de slijmvliezen. De rookdeeltjes en de hitte van de ingeademde rook lijken beide schade aan de slijmvliezen te veroorzaken. Interessant is dat niet-gefilterde marihuanarook zelfs meer irritatie van de keel en de luchtpijp veroorzaakt dan tabaksrook.
Een laryngoloog kan een roker alleen al herkennen aan het uiterlijk van zijn neus en keel: nicotinevlekken op de neusharen, uitdroging van de keel, droogheid en ontsteking van de stembanden, dikke afscheiding. Zangers die roken hebben een ruwe en hese stem, en hun hoge noten missen helderheid. De stembanden van vrouwelijke rokers kunnen worden aangetast door grote blaarvormige poliepen en door ernstige degeneratie. Mensen die lijden aan chronische ontstekingen die verband houden met roken, ontwikkelen vaak witte plakjes op de wanden van de keel; dit wordt leucoplakie genoemd, een voorbode van kanker.
Roken vermindert de ademhalingscapaciteit. Omdat de bronchiën samentrekken, gaat er minder lucht naar binnen en naar buiten, en dat heeft weer gevolgen voor de stemuitslag. De organische verstoring van de luchtwegen kan niet worden gecorrigeerd, zelfs niet door de allerbeste zangtechniek – hoe indrukwekkend die techniek ook is. Wil pianissimo zang de achterste rij van een concertzaal bereiken, dan moet het uitgestraalde geluid helder en goed geprojecteerd zijn; dit is een bijna onmogelijke opgave voor een roker die naar adem snakt. Het is duidelijk dat maar weinig zangers van klassieke muziek ervoor kiezen om te roken. Bepaalde rock- en popzangers gebruiken roken echter om een vocaal effect te creëren dat past bij hun repertoirestijl. Evenzo geloven sommige blues- of soulzangeressen dat roken hen helpt een diepere stem te produceren die past bij hun muziekstijl. Maar deze keuze betekent ook dat er een prijs moet worden betaald. Emfyseem, bronchitis, herhaalde keelontstekingen en zelfs kanker hebben al menig zangcarrière vroegtijdig en op tragische wijze beëindigd.
De schade aan de stembanden kan zelfs na het stoppen met roken nog voortduren en in sommige gevallen onomkeerbaar zijn. Het kan zes tot negen maanden duren voordat een kleine zwelling is afgenomen, terwijl voor ernstiger ontstekingsletsels soms een chirurgische ingreep nodig is. Roken is een van de belangrijkste oorzaken van resistente knobbels, die niet kunnen genezen door voortdurende irritatie van de keel. Zelfs een operatie biedt geen garantie op genezing of op herstel van de stem.
Zangers die hun beroep uitoefenen in rokerige nachtclubs kunnen ook onder dezelfde gevolgen te lijden hebben. Als het onmogelijk is deze situaties te vermijden, kunnen niet-rokende zangers dit compenseren door veel water te drinken en door tussen elk optreden frisse lucht in te ademen.
Tot besluit kunnen we zeggen dat zangers die trots zijn op hun kunst goed beloond zullen worden als ze goed voor hun stemapparatuur zorgen, namelijk hun keel en hun stembanden. Met de juiste zorg kan de gave van de menselijke zangstem een leven lang meegaan.
Françoise P. Chagnon is directeur van het stemlaboratorium van het Montreal General Hospital