Donatello’s bronzen beeld van David (circa 1440) is beroemd als het eerste ongesteunde staande werk van brons dat tijdens de Renaissance werd gegoten, en het eerste vrijstaande naakte mannelijke beeld gemaakt sinds de oudheid. Het beeldt David af met een raadselachtige glimlach, geposeerd met zijn voet op het afgehakte hoofd van Goliath, net nadat hij de reus heeft verslagen. De jongeling is volledig naakt, afgezien van een lauwerkrans en laarzen, en draagt het zwaard van Goliath.
De totstandkoming van het werk is niet gedocumenteerd. De meeste geleerden gaan ervan uit dat het beeld is gemaakt in opdracht van Cosimo de’ Medici, maar de datum waarop het is gemaakt is onbekend en omstreden; de voorgestelde data variëren van de jaren 1420 tot 1460 (Donatello stierf in 1466), maar de meeste mensen denken dat het beeld is gemaakt in de jaren 1440, toen het nieuwe Medici paleis, ontworpen door Michelozzo, in aanbouw was. Volgens één theorie werd het in de jaren 1430 door de Medici-familie besteld om in het midden van de binnenplaats van het oude Medici-paleis te worden geplaatst. Een andere mogelijkheid is dat het voor die positie in het nieuwe Palazzo Medici werd gemaakt, waar het later werd geplaatst, wat de opdracht in het midden van de jaren 1440 of zelfs later zou plaatsen. Het beeld wordt daar pas in 1469 vermeld. De familie Medici werd in 1494 uit Florence verbannen, en het beeld werd verplaatst naar de binnenplaats van het Palazzo della Signoria (de marmeren David bevond zich al in het palazzo). Het werd in de 17de eeuw overgebracht naar het Palazzo Pitti, in 1777 naar het Uffizi en tenslotte, in 1865, naar het Museo Nazionale del Bargello, waar het nu nog staat.
Volgens Vasari stond het beeld op een door Desiderio da Settignano ontworpen zuil in het midden van de binnenplaats van het Palazzo Medici; een inscriptie schijnt de betekenis van het beeld als politiek monument te hebben verklaard. Een manuscript uit het quattrocento met de tekst van de inscriptie is waarschijnlijk een vroegere verwijzing naar het standbeeld; helaas is het manuscript niet gedateerd. Hoewel een politieke betekenis voor het beeld algemeen wordt aanvaard, is de vraag wat die betekenis is een punt van aanzienlijke discussie onder de geleerden.
De iconografie van de bronzen David volgt die van de marmeren David: een jonge held staat met zwaard in de hand, het afgehakte hoofd van zijn vijand aan zijn voeten. Visueel is dit beeld echter verbazingwekkend anders. David is zowel fysiek delicaat als opmerkelijk verwijfd. Het hoofd zou geïnspireerd zijn op de klassieke beelden van Antinous, een favoriet van Hadrianus die bekend stond om zijn schoonheid. De lichaamsbouw van het beeld, in contrast met het grote zwaard in de hand, laat zien dat David Goliath niet door fysieke kracht heeft overwonnen, maar door God. De naaktheid van de jongen impliceert verder het idee van de aanwezigheid van God, door de jeugd in contrast te brengen met de zwaarbewapende reus. David wordt onbesneden afgebeeld, wat gebruikelijk is voor mannelijke naakten in de Italiaanse renaissancekunst.
ControverseEdit
Er zijn geen aanwijzingen voor hedendaagse reacties op de David. Het feit dat het beeld in de jaren 1490 in het stadhuis van Florence werd geplaatst, wijst er echter op dat het niet als controversieel werd beschouwd. In het begin van de 16e eeuw noemde de Herald van de Signoria het beeld op een manier die suggereerde dat er iets verontrustends aan was: “De David op de binnenplaats is geen perfecte figuur omdat zijn rechterbeen smakeloos is.” Tegen het midden van de eeuw beschreef Vasari het beeld als zo naturalistisch dat het wel uit het leven gegrepen moest zijn. Onder 20ste- en 21ste-eeuwse kunsthistorici is er echter aanzienlijke controverse geweest over de interpretatie ervan.
Goliath’s baard krult rond de sandalenvoet van David, alsof de jonge held met zijn tenen door het haar van zijn dode tegenstander strijkt. Goliath draagt een gevleugelde helm. Davids rechtervoet staat stevig op de korte rechtervleugel, terwijl de linkervleugel, die aanzienlijk langer is, zich een weg baant langs zijn rechterbeen naar zijn lies.
De figuur is op verschillende manieren geïnterpreteerd. Een ervan is de suggestie dat Donatello homoseksueel was en dat hij die seksuele houding in dit beeld tot uitdrukking bracht. Een tweede manier is te suggereren dat het werk verwijst naar homosociale waarden in de Florentijnse samenleving zonder dat Donatello’s persoonlijke neigingen tot uitdrukking worden gebracht. Tijdens de Renaissance was sodomie echter illegaal, en meer dan 14.000 mannen stonden in Florence terecht voor deze misdaad, dus deze homoseksuele implicatie zou gevaarlijk zijn geweest. Een derde interpretatie is dat David Donatello’s poging vertegenwoordigt om een unieke versie van het mannelijk naakt te creëren, om artistieke vrijheid te betrachten in plaats van de klassieke modellen te kopiëren die tot dan toe de bronnen waren geweest voor de weergave van het mannelijk naakt in de renaissancekunst.
Verandering in identificatieEdit
De traditionele identificatie van de figuur werd voor het eerst in twijfel getrokken in 1939 door Jeno Lanyi, met een interpretatie die neigde naar de oude mythologie, waarbij de helm van de held vooral aan Hermes deed denken. Een aantal geleerden in de laatste 70 jaar hebben Lanyi gevolgd en verwijzen soms naar het beeld als David-Mercurius. Als de figuur inderdaad Mercurius moest voorstellen, zou men kunnen veronderstellen dat hij boven op het hoofd van de overwonnen reus Argus Panoptes staat. Deze identificatie is echter zeker fout; alle quattrocento verwijzingen naar het beeld identificeren het als David.
RestauratieEdit
Het beeld onderging een restauratie van juni 2007 tot november 2008. Dit was de eerste keer dat het beeld ooit was gerestaureerd, maar bezorgdheid over lagen van “gemineraliseerde was” op het oppervlak van het brons leidde tot de 18 maanden durende ingreep. Het beeld werd geschraapt met scalpels (op de niet-vergulde delen) en gelaserd (op de vergulde delen) om de opbouw van het oppervlak te verwijderen.
kopieën en invloed
Er is een gipsafgietsel op ware grootte (met een gebroken zwaard) in het Victoria and Albert Museum, Londen. Er is ook een witmarmeren kopie op ware grootte in het Temperate House in de Royal Botanic Gardens, Kew, Surrey, een paar mijl buiten het centrum van Londen. Naast de kopieën in het Verenigd Koninkrijk bevindt zich nog een kopie in het Slater Museum van de Norwich Free Academy in Norwich, Connecticut, Verenigde Staten.
David bleef een onderwerp van grote belangstelling voor Italiaanse mecenassen en kunstenaars. Latere voorstellingen van de bijbelse held zijn onder meer Antonio del Pollaiuolo’s David (Berlijn, Staatliche Museen, ca. 1470, paneelschildering), Verrocchio’s David (Florence, Bargello, jaren 1470, brons), Domenico Ghirlandaio’s David (Florence, S. Maria Novella, ca. 1485, fresco), Bartolomeo Bellano’s David (New York, Metropolitan Museum of Art, jaren ’70, brons), Michelangelo’s David (Florence, Accademia, 1501-1504, marmer), en Bernini’s David, (Rome, Galleria Borghese, 1623-24, marmer).