Aries sterrenbeeld bevindt zich op het noordelijk halfrond. De naam betekent “de ram” in het Latijn. Het symbool voor het sterrenbeeld is ♈ en stelt de horens van een ram voor.
Het sterrenbeeld Ram wordt meestal geassocieerd met het verhaal van het Gulden Vlies in de Griekse mythologie. Net als andere sterrenbeelden van de dierenriem werd de Ram voor het eerst gecatalogiseerd door de Griekse astronoom Ptolemaeus in zijn Almagest in de 2e eeuw.
Aries bevat de heldere sterren Hamal en Sheratan en is de thuisbasis van een aantal opmerkelijke deep sky objecten, waaronder de unbarred spiraalstelsel NGC 772 en de dwerg onregelmatige sterrenstelsel NGC 1156.
FACTS, LOCATIE & MAP
Aries is het 39e grootste sterrenbeeld aan de hemel en beslaat 441 vierkante graden. Het ligt in het eerste kwadrant van het noordelijk halfrond (NQ1) en is te zien op breedtegraden tussen +90° en -60°. De naburige sterrenbeelden zijn Cetus, Perseus, Vissen, Stier en Triangulum.
Aries behoort tot de Zodiak familie van sterrenbeelden, samen met Stier, Tweelingen, Kreeft, Leeuw, Maagd, Weegschaal, Schorpioen, Boogschutter, Capricornus, Waterman, en Vissen.
Het sterrenbeeld heeft vijf sterren met bekende planeten en bevat geen Messier objecten. De helderste ster in Aries is Hamal, Alpha Arietis. Er zijn verschillende bekende meteorenregens aan dit sterrenbeeld verbonden: de mei Arietiden, herfst Arietiden, Delta Arietiden, Epsilon Arietiden, dag-Arietiden, en Aries-Trianguliden.
Aries bevat zes sterren met een formele naam. De door de Internationale Astronomische Unie (IAU) goedgekeurde sterrennamen zijn Bharani, Botein, Hamal, Lilii Borea, Mesarthim, en Sheratan.
Aries sterrenkaart door IAU en Sky&Telescope magazine
MYTH
Babyloniërs identificeerden Aries als de landarbeider, de laatste halte op de ecliptica. De naam van het sterrenbeeld veranderde later in Ram, maar waarom de Babyloniërs het veranderden is onzeker. In de 7e eeuw v. Chr. hebben de Neo-Babyloniërs de Babylonische dierenriem herzien en Alpha Arietis, Hamal, heel dicht bij het lentepunt geplaatst, waardoor de Ram zo’n prominente plaats kreeg onder de tekens van de dierenriem in de astrologie.
In die tijd bevatte de Ram het equinoxpunt, het punt waarop de Zon de hemelevenaar van noord naar zuid kruist. Door de precessie (het langzaam wiebelen van de aardas) staat het lentepunt niet meer in de Ram, maar in de Vissen. In 130 v. Chr. stond het echter juist ten zuiden van Gamma Arietis (Mesarthim) en werd het beschouwd als het beginpunt van de dierenriem.
In de Griekse mythe wordt de Ram vereenzelvigd met de gouden ram die Phrixus redde en hem naar Colchis bracht, waar hij de ram aan de goden offerde. De huid van de ram die hij in een tempel plaatste, was het Gulden Vlies, dat later voorkomt in het verhaal van Jason en de Argonauten.
Phrixus was de zoon van een Boeotiaanse koning. Hij had een tweelingzus, Helle. De kinderen hadden een stiefmoeder, Ino, die hen haatte en van hen af wilde. Zij bedacht een plan om het land aan de rand van de hongersnood te brengen door ervoor te zorgen dat de tarweoogst mislukte. Toen een man werd gestuurd om het Orakel in Delphi te raadplegen, kocht Ino hem om door te liegen en te zeggen dat het Orakel vroeg om de kinderen van de koning te offeren als ze niet wilden dat het volk zou verhongeren.
Phrixus en Helle stonden op het punt te sterven toen een gevleugelde ram met gouden wol hen te hulp schoot. De ram was gestuurd door hun echte moeder, de wolkennimf Nephele. Hij nam beide kinderen mee en vloog naar het oosten, naar Colchis. Alleen Phrixus overleefde de reis. Helle viel van de ram en verdronk in de Dardanellen. De zeestraat werd later omgedoopt tot Hellespont, of zee van Helle, ter nagedachtenis aan haar.
Phrixus werd verwelkomd door koning Aeëtes van Colchis, aan wie hij het Gulden Vlies overhandigde. In ruil daarvoor gaf de koning Phrixus de hand van zijn dochter Chalciope.
MAJOR STARS IN ARIES
Hamal – α Arietis (Alpha Arietis)
Hamal is de helderste ster in het sterrenbeeld Aries en de 48e helderste ster aan de nachtelijke hemel. Het is een oranje reus van het K-type die ongeveer twee keer zo zwaar is als de zon, met een schijnbare magnitude die varieert tussen 1,98 en 2,04.
De ster staat 66 lichtjaar van ons vandaan. Tussen 2000 en 100 v.Chr. bevond Hamal zich op het lentepunt, het punt dat het begin van de lente markeert.
De naam Hamal betekent lam en is afgeleid van de Arabische uitdrukking rās al-ħamal, wat “kop van de ram” betekent.”
Sheratan – β Arietis (Beta Arietis)
Sheratan, Beta Arietis, is een witte hoofdreeksster en een spectroscopische dubbelster, 59,6 lichtjaar van ons verwijderd. Men vermoedt dat de begeleider een ster van de G-klasse is. Sheratan heeft een visuele magnitude van 2,64. De naam komt van de Arabische uitdrukking aš-šarāţān, wat “de twee tekens” betekent, en verwijst naar het lentepunt, dat de ster samen met Gamma Arietis een paar duizend jaar geleden markeerde.
Mesarthim – γ Arietis (Gamma Arietis)
Mesarthim, Gamma Arietis, is een drievoudig stersysteem. De ster wordt ook wel eens de Eerste Ster van de Ram genoemd, omdat hij op een gegeven moment het dichtst bij het lentepunt stond.
Gamma Arietis bevat een dubbelstersysteem dat bestaat uit twee witte hoofdreekssterren van het A-type met schijnbare magnituden van 4,75 en 4,83, die 7,7 boogseconden van elkaar verwijderd zijn, en een derde component, een K-type ster van magnitude 9,6 die op 221 boogseconden afstand staat. Het stelsel is ongeveer 160 lichtjaar van ons verwijderd. De helderste component is geclassificeerd als een veranderlijke ster van het type Alpha-2 Canum Venaticorum, een chemisch eigenaardige hoofdreeksster met sterke magnetische velden en sterke strontium-, chroom- of siliciumspectraallijnen. De helderheid van de ster varieert met 0,04 magnituden met een periode van 2,61 dagen.
Botein – δ Arietis (Delta Arietis)
Delta Arietis, ook bekend als Botein, is een oranje K-type reuzenster op ongeveer 168 lichtjaar van de aarde. Hij heeft een schijnbare magnitude van 4,35 en een diameter die 13 keer zo groot is als die van de zon. De naam van de ster is afgeleid van het Arabische woord butain, dat “buik” betekent.”
Bharani – 41 Arietis (c Arietis)
41 Arietis, soms ook bekend als c Arietis, heeft de traditionele naam Bharani. De ster werd in de Hindoe-astrologie genoemd naar het tweede maanherenhuis (verdeling van de hemel). Bharani behoort tot de spectraalklasse B8Vn en is 160 lichtjaar van ons verwijderd. Zijn schijnbare magnitude is 3,61.
ε Arietis – Epsilon Arietis
Epsilon Arietis is een dubbelster, ongeveer 293 lichtjaar van ons verwijderd. Hij bestaat uit twee witte hoofdreeksdwergen van het A-type, die 1,5 boogseconden van elkaar verwijderd zijn. De componenten hebben schijnbare magnituden van 5,2 en 5,5. De gecombineerde magnitude van de dubbelster is 4,63.
DEEP SKY OBJECTS IN ARIES
NGC 772
NGC 772, of Arp 78, is een ongebarsten spiraalstelsel in Aries. Het staat op ongeveer 130 lichtjaar van de aarde en heeft een schijnbare helderheid van 11,3. Het sterrenstelsel ligt ten zuidoosten van Beta Arietis.
Het heelal is gewoon zo uitgestrekt dat het moeilijk kan zijn om een gevoel voor schaal te behouden. Veel sterrenstelsels die we met telescopen zoals de NASA/ESA Hubble-ruimtetelescoop, de bron van deze prachtige Foto van de Week, zien, lijken relatief veel op elkaar: spiraalvormige armen, een gloeiend centrum en een mengeling van heldere stervormingsspikkels en donkere rimpels van kosmisch stof die overal doorheen slingeren. Dit sterrenstelsel, een spiraalstelsel met de naam NGC 772, is geen uitzondering. Het heeft eigenlijk veel gemeen met ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg. Elk stelsel heeft een paar satellietstelsels, kleine stelsels die in een nauwe baan om hun moederstelsels draaien en aan hun zwaartekracht zijn gebonden. Een van de spiraalarmen van NGC 772 is vervormd en verstoord door een van deze satellieten (NGC 770 – niet zichtbaar op de foto hier), waardoor hij langgerekt en asymmetrisch is. De twee verschillen echter ook op een paar belangrijke punten. Zo is NGC 772 zowel een eigenaardig als een ongebarsten spiraalstelsel; dit betekent respectievelijk dat het enigszins vreemd is qua grootte, vorm of samenstelling, en dat het een centraal kenmerk mist dat bekend staat als een balk, die we in veel sterrenstelsels in de hele kosmos zien – waaronder de Melkweg. Deze staven zijn opgebouwd uit gas en sterren, en worden verondersteld materiaal door de galactische kern te trechteren en te transporteren, en mogelijk verschillende processen zoals stervorming aan te wakkeren en te ontsteken. Beeld: ESA/Hubble & NASA, A. Seth et al.
Twee supernovae werden ontdekt in het sterrenstelsel, SN 2003 hl en SN 2993 iq. NGC 772 heeft een satellietstelsel, NGC 770. NGC 770 is een elliptisch sterrenstelsel met een schijnbare magnitude van 14,2.
NGC 1156
NGC 1156 is een dwergachtig onregelmatig sterrenstelsel met een schijnbare magnitude van 12,3. Het sterrenstelsel is geclassificeerd als een onregelmatig sterrenstelsel van het Magelhaantype.
Het sterrenstelsel NGC 1156 lijkt op een tere kersenbloesemboom die in de lente bloeit in deze Hubble Foto van de Week. De vele heldere “bloesems” in het sterrenstelsel zijn in feite stellaire kraamkamers – gebieden waar nieuwe sterren tot leven komen. Het energetische licht dat door de pasgeboren sterren in deze gebieden wordt uitgezonden, stroomt naar buiten en komt in aanraking met nabijgelegen zakken waterstofgas, waardoor het gaat gloeien met een karakteristieke roze tint.
NGC 1156 bevindt zich in het sterrenbeeld Aries (de Ram). Het is geclassificeerd als een onregelmatig dwergstelsel, wat betekent dat het geen duidelijke spiraal- of ronde vorm heeft, zoals andere sterrenstelsels wel hebben, en dat het aan de kleinere kant is, zij het met een relatief groot centraal gebied dat dichter opeengepakt is met sterren. Sommige gasbellen in NGC 1156 draaien in de tegenovergestelde richting van de rest van het sterrenstelsel, wat erop wijst dat er in het verleden een ontmoeting met een ander sterrenstelsel is geweest. De zwaartekracht van dit andere sterrenstelsel – en de turbulente chaos van zo’n interactie – zou de waarschijnlijk meer geordende rotatie van materiaal binnen NGC 1156 kunnen hebben verstoord, waardoor het vreemde gedrag dat we nu zien, is ontstaan. Beeld: ESA/Hubble, NASA, R. Jansen
De kern van het sterrenstelsel is groter dan gemiddeld en er zijn regio’s van contra-roterend gas binnenin, waarvan men denkt dat het het resultaat is van een interactie met een ander sterrenstelsel.
NGC 1156 ligt ten noordwesten van Delta Arietis.
Andere opmerkelijke deep sky objecten:
NGC 972 is een spiraalvormig sterrenstelsel dat zich in de noordelijke hoek van het sterrenbeeld Ram bevindt. Het heeft een schijnbare magnitude van 12,1.
Deze NASA/ESA Hubble Space Telescope Picture of the Week toont heldere, kleurrijke zakken van stervorming die bloeien als rozen in een spiraalvormig sterrenstelsel met de naam NGC 972. De oranje-roze gloed ontstaat als waterstofgas reageert op het intense licht dat van nabijgelegen pasgeboren sterren naar buiten stroomt; deze heldere vlekken zijn hier te zien temidden van donkere, verwarde stromen kosmisch stof. Astronomen zoeken naar deze tekenen van stervorming wanneer ze sterrenstelsels in de hele kosmos bestuderen, omdat de snelheid waarmee sterren worden gevormd, de locatie en de geschiedenis van die stervorming belangrijke aanwijzingen geven over hoe deze kolossale verzamelingen van gas en stof zich in de loop der tijd hebben ontwikkeld. Nieuwe generaties sterren dragen bij aan – en worden op hun beurt ook beïnvloed door – de bredere krachten en factoren die de sterrenstelsels in het heelal vorm geven, zoals zwaartekracht, straling, materie en donkere materie. De Duits-Britse astronoom William Herschel wordt gecrediteerd voor de ontdekking van NGC 972 in 1784. Astronomen hebben sindsdien de afstand tot NGC 972 gemeten en kwamen uit op iets minder dan 70 miljoen lichtjaar. Beeld: ESA/Hubble, NASA, L. Ho