Amyotrofische Laterale Sclerose (ALS), ook bekend als de ziekte van Lou Gehrig of motorische neuronziekte, is een progressieve neurologische ziekte waarbij de neuronen die vrijwillige spieren aansturen (motorische neuronen) degenereren, volgens het National Institutes of Health (NIH).
De term “ziekte van Lou Gehrig” is vernoemd naar de beroemde Amerikaanse honkbalspeler die in 1939 op 36-jarige leeftijd ALS kreeg. In de Verenigde Staten hebben 20.000 tot 30.000 mensen de ziekte, en volgens de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) wordt bij ongeveer 5.000 mensen per jaar de diagnose gesteld.
ALS treft meestal mensen van 40 tot 60 jaar oud. Het treft mensen van alle rassen en etniciteiten. De ziekte komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, maar het verschil neemt af.
Behandelingen voor de ziekte zijn beperkt, maar er wordt veelbelovend onderzoek gedaan.
ALS-symptomen
De eerste symptomen zijn meestal zwakte of strakke en stijve spieren (spasticiteit) in een bepaald gebied, aldus Dr. Jaydeep Bhatt, een neuroloog NYU Langone Medical Center in New York City. Andere symptomen zijn onduidelijke en nasale spraak en problemen met kauwen of slikken.
Als ALS in de armen of benen begint, wordt dit “limb onset” ALS genoemd. Iemand met de ziekte kan moeite hebben met schrijven of het dichtknopen van een overhemd, of het gevoel hebben dat hij struikelt of loopt tijdens het lopen of rennen. Bij patiënten waarbij eerst de spraak wordt aangetast, wordt de ziekte “bulbar onset” ALS genoemd.
Als de ziekte voortschrijdt, verspreidt de zwakte of atrofie zich over het hele lichaam. Patiënten kunnen problemen krijgen met bewegen, slikken en spreken. Voor de diagnose ALS zijn tekenen van beschadiging van zowel de bovenste als de onderste motorneuronen nodig. Tekenen van de eerstgenoemde schade zijn onder meer gespannen of stijve spieren en abnormale reflexen; tekenen van de tweede schade zijn onder meer spierzwakte, krampen, stuiptrekkingen en atrofie.
Eindelijk verliezen mensen met ALS het vermogen om te staan of te lopen, hun handen en armen te gebruiken of normaal te eten. In een laat stadium van de ziekte maakt zwakte van de ademhalingsspieren het ademen moeilijk of onmogelijk zonder beademing. De cognitieve vaardigheden blijven meestal intact, hoewel sommige mensen problemen kunnen krijgen met het geheugen of de besluitvorming, of tekenen van dementie kunnen vertonen.
Levensverwachting
De meeste mensen met ALS sterven binnen drie tot vijf jaar na het begin van de symptomen aan ademhalingsproblemen, hoewel ongeveer 10 procent van de patiënten tien jaar of langer leeft, volgens de NIH.
“Er zijn veel neven en nichten van ALS die milder kunnen zijn,” zei Bhatt. “Soms is het als arts moeilijk om te onderscheiden wat wat is. We hebben geen bloedtest of MRI-test,” voegde hij eraan toe.
Theoretisch natuurkundige en kosmoloog Stephen Hawking, die een aan ALS verwante motorneuronziekte heeft, heeft sinds zijn diagnose op 21-jarige leeftijd meer dan 50 jaar overleefd, ondanks een aanvankelijke levensverwachting van slechts een paar jaar.
Oorzaken van ALS
De oorzaak van ALS is onbekend, hoewel sommige gevallen – waarbij de ziekte in de familie voorkomt – in verband worden gebracht met mutaties in het gen voor een enzym dat SOD1 wordt genoemd. Het is niet duidelijk hoe de mutaties motorneurondegeneratie veroorzaken, maar studies suggereren dat het SOD1-eiwit toxisch kan worden.
Volgens een paper uit 2016 van H. C. Miranda en A. R. La Spada, onderzoekers van de Universiteit van Californië San Diego, wordt gedacht dat ongeveer 5 procent van de ALS-gevallen genetisch is (bekend als familiaire ALS of FALS) en de resterende 95 procent sporadisch is (SALS).
Wetenschappers hebben meer dan een dozijn andere genetische mutaties geïdentificeerd die mogelijk verband houden met ALS. Deze mutaties veroorzaken veranderingen in de verwerking van RNA-moleculen (die genen kunnen reguleren), defecten in de recycling van eiwitten, defecten in de vorm en structuur van motorneuronen, of gevoeligheid voor milieutoxinen.
Ander onderzoek suggereert dat ALS overeenkomsten kan vertonen met frontotemporale dementie (FTD), een degeneratieve ziekte van de frontale kwab van de hersenen. Een defect in het C9orf72-gen wordt aangetroffen bij een aanzienlijk aantal ALS-patiënten, evenals bij sommige FTD-patiënten.
Een paper uit 2017 van R. L. McLaughlin, et al, suggereert dat er ook een genetische relatie zou kunnen zijn tussen ALS en schizofrenie. Het aangetaste gen is hetzelfde als het gen dat een defect bleek te hebben in de FTD-studie.
Aaron Glatt, hoofd van infectieziekten in het South Nassau Communities Hospital, zei dat hoewel ALS en andere neurologische aandoeningen zoals dementie en schizofrenie genetisch vergelijkbaar kunnen zijn, de ziekten verschillende gebieden van de hersenen aantasten en het hebben van de ene zal geen andere veroorzaken. De Association for Frontotemporal Degeneration zegt dat ongeveer 30 procent van de ALS patiënten uiteindelijk tekenen van frontale kwab achteruitgang vertonen, wat vergelijkbaar kan zijn met FTD. En hoewel FTD geen effect heeft op de delen van de hersenen en het zenuwstelsel die lichaamsbewegingen controleren, ontwikkelt ongeveer 10 tot 15 procent van de FTD-patiënten ALS of ALS-achtige symptomen, en het is onderzoekers nog steeds onduidelijk waarom. En omgekeerd kunnen mensen met ALS uiteindelijk ook cognitieve achteruitgang krijgen die lijkt op FTD; maar, zei Glatt, die symptomen komen meestal door een gebrek aan zuurstof dat de hersenen bereikt, in plaats van de feitelijke ontwikkeling van FTD.
Behandeling van ALS
Er is momenteel geen genezing voor ALS, maar er bestaan behandelingen om de symptomen te verlichten en de kwaliteit van leven van patiënten te verbeteren.
Het eerste geneesmiddel voor de behandeling van de ziekte, Riluzole, werd in 1995 goedgekeurd door de Food and Drug Administration (FDA). Riluzole zou de schade aan de motorische neuronen verminderen door het vrijkomen van het chemische signaal glutamaat te minimaliseren. In klinische proeven verlengde het geneesmiddel de overlevingskansen van ALS-patiënten (vooral van degenen die moeite hadden met slikken) met enkele maanden. Het kan ook de tijd verlengen voordat een patiënt aan de beademing moet.
De FDA heeft in mei 2017 een nieuw medicijn goedgekeurd dat bekend staat als Radicava. Van het nieuwe medicijn is aangetoond dat het de snelheid waarmee mensen met ALS fysieke achteruitgang ervaren aanzienlijk vermindert in vergelijking met een placebo. De vertraagde snelheid van achteruitgang varieert afhankelijk van de snelheid van de progressie van de ziekte en het individuele niveau van fysieke functie van de patiënten wanneer ze met de behandeling beginnen, volgens de ALS Association. Radicava is ontworpen om celschade te voorkomen door het lichaam te helpen bij het elimineren van overtollige vrije radicalen.
Een ander geneesmiddel, Nuedexta, werd in 2010 door de FDA goedgekeurd voor de behandeling van onvrijwillig huilen of lachen, het zogenaamde Pseudobulbar Affect. Bij ALS treedt dit op wanneer de zenuwen de gezichtsspieren niet langer kunnen controleren, wat resulteert in “emotionele incontinentie.”
“Het is behandelbaar, en nu is er een medicijn voor,” zei Bhatt.
Dokters kunnen medicijnen voorschrijven tegen vermoeidheid, spierkrampen, spierspasticiteit, en overmatig speeksel of slijm, maar ook tegen pijn, depressie, slaapproblemen of constipatie.
ALS tast de ademhalingsspieren aan, met name het middenrif. Een minimaal invasief apparaat, een diafragmatische pacemaker, dat het middenrif elektrisch stimuleert, kan patiënten helpen bij het ademen. Het apparaat kan de kwaliteit van leven van een patiënt verbeteren voordat een beademingsapparaat wordt ingebracht, aldus Bhatt.
Lichamelijke oefening of therapie kan patiënten zelfstandigheid geven. Wandelen, zwemmen en fietsen kunnen bijvoorbeeld spieren versterken die niet door de ziekte zijn aangetast, wat leidt tot een gezonder hart en minder vermoeidheid en depressie. Speciale apparatuur – zoals oprijplaten, braces, rollators en rolstoelen – kunnen patiënten mobiel maken zonder hen uit te putten.
Spraaktherapeuten en voedingsdeskundigen kunnen ALS-patiënten helpen die moeite hebben met spreken of slikken. Naarmate de ziekte vordert, kunnen patiënten leren om ja-of-nee vragen met hun ogen te beantwoorden.
Als ademen moeilijk wordt, kunnen ALS-patiënten beademingsapparatuur gebruiken die hun longen ’s nachts kunstmatig opblaast, of uiteindelijk voltijds. Uiteindelijk kunnen ook beademingsapparaten worden gebruikt die rechtstreeks op de luchtpijp zijn aangesloten.
Klinisch onderzoek
De laatste jaren is er vooruitgang geboekt bij de ontwikkeling van ondersteunende technologie, waaronder hersen-computer interfaces. Deze apparaten registreren de elektrische signalen van de hersenen en vertalen deze in commando’s die kunnen worden gebruikt om computercursors of prothetische ledematen te besturen. Maar deze systemen zijn nog niet beschikbaar voor klinisch gebruik.
Een ander veelbelovend onderzoeksterrein is het onderzoek naar het gebruik van stamcellen, cellen die de potentie hebben om zich te ontwikkelen tot elk weefseltype, inclusief hersenweefsel. Stamcellen kunnen in een lab tot neuronen worden gekweekt, maar om ze veilig en effectief in een mens te laten groeien, blijft een uitdaging, zei Bhatt.
Stamcelonderzoek is uiterst veelbelovend, volgens Glatt, maar zal niet beschikbaar komen voor meerdere jaren. Een paper uit 2016 van P. Petrou, et al., heeft aangetoond dat een nieuwe stamcelbehandeling met behulp van de eigen stamcellen van een patiënt uit het beenmerg de progressie van de ziekte heeft vertraagd in een groep van 26 patiënten. Onderzoekers van het Harvard Stem Cell Institute zijn er met succes in geslaagd stamcellen te maken voor onderzoek naar nieuwe therapieën uit de huid en het bloed van ALS-patiënten.
De ALS Association zegt dat stamcellen mogelijk werken door groeifactoren of bescherming te bieden aan bestaande motorneuronen in het ruggenmerg. Op een dag kunnen stamcellen echter worden gebruikt om de stervende motorneuronen te vervangen en zo de juiste verbinding tussen de neuronen en de omliggende spieren tot stand te brengen.
Tegenswoordig azen sommige artsen op patiënten door stamcelbehandelingen te verkopen die niet effectief zijn, zei hij. De realiteit is dat “het heel moeilijk is om gemakkelijk kweekbare motorische zenuwen in een reageerbuis in een persoon te krijgen.”
De bekendheid van ALS neemt toe. De “ALS Ice Bucket Challenge” van 2014 hield in dat mensen ijswater op hun hoofd gooiden om het bewustzijn te bevorderen. De campagne ging viral, en in december 2014 had de ALS Association 115 miljoen dollar aan donaties opgehaald.
Aanvullende rapportage door Rachel Ross, Live Science Contributor
Aanvullende bronnen
- De NIH National Institute of Neurological Disorders and Stroke website is een nuttige bron over ALS.
- Een FAQ op de CDC-website bevat informatie over de prevalentie van ALS.
- Voor informatie over doneren aan onderzoek naar ALS of bewustwording, zie de ALS Association website
Volg Tanya Lewis op Twitter en Google+. Volg ons @livescience, Facebook & Google+.
Recent nieuws