Alliteratie

Definitie van alliteratie

Alliteratie is het herhalen van dezelfde medeklinkerklanken aan het begin van woorden die dicht bij elkaar staan. Deze herhaling van klanken vestigt de aandacht op de regels waarin het wordt gebruikt, en creëert meer auditief ritme. In gedichten kan alliteratie ook verwijzen naar herhaalde medeklinkerklanken in de beklemtoonde lettergrepen van een regel. Bijvoorbeeld, in Shakespeare’s Sonnet 30, vinden we de regel “Dan kan ik treuren om gederfde grieven.” In dit geval is de “g”-klank alliteratief in “grieve”, “grievances”, en “foregone”, omdat de beklemtoonde lettergreep in “foregone” begint met “g”.

Alliteratie wordt al vele honderden jaren gebruikt als literair middel in de Engelse taal, en komt voor in literaire werken die teruggaan tot Beowulf, het achtste-eeuwse Oud-Engelse gedicht. Alliteratie komt het meest voor in gedichten, hoewel het ook in proza en drama kan worden gevonden. In de echte wereld wordt het vaak gebruikt in kinderrijmpjes, beroemde toespraken en reclameslogans.

Merk op dat alliteratie afhankelijk is van de beginklank en niet van de beginletter. Bijvoorbeeld, “kat” is niet allitererend met “keuze”, maar wel met “kick”. Historisch gezien omvat alliteratie ook medeklinkers met vergelijkbare eigenschappen, zoals de sibilanten “s” en “z”.

Verschil tussen alliteratie, assonantie en consonantie

Alliteratie, assonantie en consonantie lijken allemaal op elkaar in die zin dat ze herhalingen van bepaalde klanken bevatten.

• Assonantie verwijst naar de herhaling van klinkerklanken in elkaars nabijheid.
• Consonantie verwijst naar de herhaling van medeklinkerklanken in elkaars nabijheid. Hoewel dit bijna identiek klinkt aan de definitie van alliteratie, kan consonantie op elke plaats in het woord voorkomen-begin, midden of einde. Het maakt ook niet uit of de lettergrepen beklemtoond zijn om de herhaling van een medeklinkerklank als medeklinker te laten tellen. Alliteratie is dus een speciaal geval van medeklinker, omdat het alleen voorkomt aan het begin van woorden of in het begin van een beklemtoonde lettergreep.

Gemeenschappelijke voorbeelden van alliteratie

Veel gewone tongbrekers bevatten voorbeelden van alliteratie. Bijvoorbeeld:

• Peter Piper plukte een pik ingemaakte pepers.
• Ze verkoopt zeeschelpen aan de kust.
• Een grote zwarte kever beet een grote zwarte hond en de grote zwarte hond bloedde.
• Betty Botter kocht wat boter, maar ze zei: deze boter is bitter; als ik die in mijn beslag doe, wordt mijn beslag bitter, maar een beetje betere boter maakt mijn bittere beslag beter.

Vele beroemde toespraken bevatten voorbeelden van alliteratie. Bijvoorbeeld:

• “Wij, het volk, verklaren vandaag dat de meest evidente waarheid – dat wij allen gelijk zijn geschapen – de ster is die ons nog steeds leidt; net zoals het onze voorouders leidde door Seneca Falls, en Selma, en Stonewall” – Barack Obama, Inaugural Address
• “Ik heb een droom dat mijn vier kleine kinderen op een dag zullen leven in een natie waar ze niet zullen worden beoordeeld op de kleur van hun huid, maar op de inhoud van hun karakter.” – Martin Luther King, Jr., I Have a Dream speech
• “Four score and seven years ago our fathers brought forth on this continent a new nation…” – Abraham Lincoln, Gettysburg Address

Adverteerders maken vaak gebruik van alliteratie om klanten te helpen bepaalde bedrijven en hun producten te onthouden. Bijvoorbeeld:

• A little dab’ll do ya (Brylcreem)
• My goodness, my Guinness (Guinness bier)
• Every kiss begins with Kay (Kay Juweliers)
• Maybe she’s born with it. Misschien is het Maybelline. (Maybelline make-up)
• Put a tiger in your tank (Esso/Exxon)

Voorbeelden van alliteratie in de literatuur

Voorbeeld #1

Hij was viermaal vader, deze vechtersprins:
Een voor een kwamen ze ter wereld,
Heorogar, Hrothgar, de goede Halga
en een dochter, heb ik gehoord, die Onela’s koningin was,
een balsem in bed voor de door de strijd geteisterde Zweed.

(Beowulf zoals vertaald door Seamus Heaney)

Het epische gedicht Beowulf bevat voorbeelden van alliteratie in bijna elke regel. In het Oud-Engels was alliteratie bijzonder belangrijk, vooral als een manier om de traditie van het mondeling vertellen van verhalen door te geven. Alliteratie was een van de belangrijkste middelen om de werken memorabel genoeg te maken om ze steeds weer opnieuw te vertellen. De Ierse dichter Seamus Heaney vertaalde Beowulf met speciale aandacht voor zowel het ritme van het oorspronkelijke gedicht als voor het gebruik van alliteratie. In dit korte fragment zien we veel herhaalde klanken, allemaal rood gemarkeerd. In de eerste regel wordt de “f”-klank herhaald in “vier”, “vader”, en “strijder”. De namen van de drie zonen beginnen allemaal met de “h”-klank – Heorogar, Hrothgar, en Halga. Het allitererend noemen van kinderen was een populaire traditie in die tijd. In de laatste regel zien we herhaling van de “b”-klank in “balsem”, “bed”, en “strijd”. Deze woorden vormen een contrast tussen “balsem” en “strijd”, en het gebruik van alliteratie benadrukt hun juxtapositie.

Voorbeeld #2

Van de fatale lendenen van deze twee vijanden;
Een paar ster-gekruiste minnaars nemen hun leven.

(Romeo en Julia van William Shakespeare)

Shakespeare gebruikte alliteratie heel vaak in zijn toneelstukken en poëzie. In deze proloog van de eerste akte van Romeo en Julia, gebruikt Shakespeare alliteratie in de “f”-klank van “van”, “vooruit”, “fataal”, en “vijanden”; hij allitereert ook de “l”-klank in “lendenen”, “minnaars”, en “leven”. In dit voorbeeld van alliteratie zijn de woorden die met de “f” beginnen verenigd als woorden van dood en vernietiging – “fataal” en “vijanden” – terwijl de woorden die met de “l” beginnen alle verbonden zijn met de continuïteit van het leven, inclusief “lendenen” en “minnaars”. De alliteratie verweeft zo deze tegengestelde beelden met elkaar.

Voorbeeld #3

Ik hoorde een vlieg zoemen – toen ik stierf –
De stilte in de kamer
Was als de Stilte in de Lucht –
Tussen de golven van Storm –

(“Ik hoorde een Vlieg zoemen – toen ik stierf -“door Emily Dickinson)

In dit beroemde gedicht van Emily Dickinson, verbindt de alliteratie van “st” de woorden “stilte” en “storm”. Conceptueel staan deze twee woorden haaks op elkaar, en toch verwijst Dickinson in de context naar de kalmte die optreedt in het midden van stormen, zoals het oog van een orkaan. De stilte is op die momenten dieper dan op andere momenten, en dit verband tussen stilte en storm wordt benadrukt door haar gebruik van alliteratie.

Voorbeeld #4

Ze klikken op zichzelf
Als de bries opsteekt, en worden veelkleurig
Als de roerselen hun glazuur kraken en craqueleren.
Zodra de zonnewarmte hen kristallen omhulsels doet afwerpen
Splinterend en lawinerend op de sneeuwkorst-

(“Berken” door Robert Frost)

In dit fragment uit het gedicht “Berken” van Robert Frost vinden we verschillende voorbeelden van de “cr”-klank: “cracks”, “crazes”, “crystal”, en “crust”. Dit gebruik van alliteratie is onomatopoëtisch in die zin dat de “cr”-klank het geluid nabootst van ijs dat breekt en bomen die tegen elkaar aan slaan. Frost creëert het gevoel van een bos van berkenbomen niet alleen door middel van beelden, maar ook in de woorden die hij gebruikt om een auditieve weergave van het geluid van de bomen te creëren.

Voorbeeld #5

Diep in die duisternis tuurde ik, lang stond ik daar mij af te vragen, te vrezen,
Twijfelend, dromen dromend die geen sterveling ooit eerder durfde te dromen;

(“The Raven” van Edgar Allen Poe)

Edgar Allen Poe’s lange en donkere gedicht “The Raven” bevat veel voorbeelden van alliteratie. Hij creëert ritme en muzikaliteit in het gedicht op veel verschillende manieren, met name door rijm en herhaling. Alliteratie speelt ook een grote rol in het creëren van dit ritme, aangezien de overgrote meerderheid van de honderdacht regels in dit gedicht een of andere herhaalde medeklinker bevatten. In dit fragment herhaalt Poe de “d”-klank in “deep”, “darkness”, “doubting”, “dreaming”, “dreams”, “dared”, en “dream”.

Test je kennis van alliteratie

1. Kies de beste definitie van alliteratie:
A. De herhaling van klinkerklanken in dichte nabijheid.
B. De herhaling van medeklinkerklanken aan het begin van woorden in de buurt.
C. De herhaling van medeklinkerklanken in onbeklemtoonde lettergrepen.

2. Welke van deze regels uit Edgar Allen Poe’s “The Raven” bevat alliteratie?
A. Op een sombere middernacht, terwijl ik peinsde, zwak en vermoeid,
B. “’t Is een bezoeker,” mompelde ik, “kloppend aan mijn kamerdeur…”
C. Zei de Raaf: “Nooit meer.”

3. Is de volgende regel uit Romeo en Julia een voorbeeld van alliteratie, consonantie of assonantie?

Voor mannen zo oud als wij om de vrede te bewaren.

A. Alliteratie
B. Consonantie
C. Assonantie