Ackee Fruit: Dodelijk en overheerlijk

Ackee is een tropische vrucht die oorspronkelijk uit West-Afrika komt, waar het bekend staat als akye, maar het is legendarisch in Jamaica. De vrucht werd in de 18e eeuw naar het Caribisch gebied gebracht en is de nationale vrucht van Jamaica en de helft van Jamaica’s bekende gerecht: ackee en zoutvis. Ackee is een lid van de Sapindaceae-familie, een uitgebreide familie die ook wel zeepbes wordt genoemd. Soorten binnen deze familie zijn onder meer de tropische vruchten lychee, longan, en guarana, en nog 2000 andere. Maar geen van deze soorten heeft een geschiedenis als de ackee, en die begint met zijn wetenschappelijke naam. De ackee, Blighia sapida, is genoemd naar de persoon die in 1793 exemplaren uit het Caribisch gebied naar de befaamde Kew Gardens in Londen bracht, ene kapitein William Bligh van de “Muiterij op de Bounty” overlevering.

In Jamaica, en andere eilanden in het Caribisch gebied, groeit de ackee vrucht aan groenblijvende bomen die wel 50 voet hoog (~15 meter) kunnen worden. De vruchten zelf zijn peulen, in trossen gegroeid, die rijpen van groen naar rood, en worden geoogst wanneer de peul opensplijt. Eenmaal open en rijp, zijn de zaden, drie tot vijf in aantal, duidelijk zichtbaar. Niet alle vruchten zijn echter eetbaar. Alleen de vlezige arillus die de massieve zwarte zaden bedekt, wordt gebruikt. De zaaddoos en de zaden worden weggegooid. De zaadlijsten zijn zacht, dus worden ze meestal als laatste aan het gerecht toegevoegd, en doorgekookt als de roomkleurige ackee geel wordt.

Een typisch recept voor ackee en zoutvis, aangepast van vele on-line bronnen:

1/2 pond saltfish
12 verse rijpe ackees** of 1 blikje, uitgelekt (lees hieronder waarom)
1 ui, gesnipperd
1 eetlepel boter of olie
1 hete peper (zoals een fruitige habanero)
1 paprika, gesnipperd
1 tomaat, gesnipperd
verse tijm
zout en peper naar smaak

• Zoutvis ~20 minuten in water laten sudderen.
• Leg zoutvis uit, verwijder graten en huid. Flakes.
• Sauteer ui en paprika in boter.
• Maak enkele inkepingen met een mes in de habanero, voeg toe, en sauteer.
• Voeg tomaten, zoutvis, en verse tijm toe. Kook 10 minuten.
• Voeg ackee toe, roer tot het gaar en heet is.
• Smaak af naar smaak. Serveer.

* Habanero kan worden verwijderd als het te heet is, of in blokjes gesneden als het niet heet genoeg is.
* let op: US copyright beschermt recepten of aanwijzingen niet, dus steel een kopie.
** Sommigen koken ackee voor door het 5-20 minuten in water te koken tot een gewenste “gaarheid” en textuur, terwijl anderen dat ook doen en volhouden dat het is om “de giftige stoffen te verwijderen”. Lees hieronder, maar rijpe ackee bevat weinig Hypogylcine, maar koken kan er tot 85% van verwijderen. Als je twijfelt over je ackee, gebruik het dan helemaal niet, of kook het (gooi het water weg). Zie ref. 5 voor meer info.

Dus wat is er zo ongewoon aan ackee, zul je misschien denken. Tot nu toe heb ik alleen maar een basisvoedsel beschreven met een rijke geschiedenis. Er moet meer zijn dan dat, toch? Natuurlijk. Het zou niet Nature’s Poisons zijn zonder een slinkse plot van Moeder Natuur.

Als je in de Verenigde Staten bent, ga dan op zoek naar verse ackee. Ga je gang, ik wacht wel. Dus tenzij u iets vindt dat wordt verkocht door een gluiperig persoon achter de Internationale Markt, heeft u het mis. Dat komt omdat de invoer van ackee verboden is door de FDA (1). Het verbod strekt zich zelfs uit tot de meeste ingeblikte ackee producten. De enige manier om het legaal te importeren is als de fabrikant het op de “groene lijst” van de FDA krijgt, wat betekent dat het al is doorgelicht als veilig.

Veilig? Als in dat er een kans is dat het onveilig is? Zeer zeker. Alleen is het niet zozeer een waarschijnlijkheid, eerder een zekerheid. Er is iets dat Jamaicaanse Braakziekte (JVS) heet, en het spreekt voor zich. De ziekte begint binnen 2-12 uur na het eten van onrijpe ackee, of de peulen of zaden. Symptomen zijn braken, bewustzijnsverlies en toevallen. Zonder onmiddellijke ondersteunende zorg kan de dood het gevolg zijn. In een periode van drie maanden in 2001 waren er in Haïti 60 gevallen van vergiftiging door ackee, met 36 doden tot gevolg (2). De dreiging is dus zeer reëel.

De chemische stof en het gif achter JVS is hypoglycine, een niet-proteinogeen aminozuur, wat betekent dat het een onnatuurlijk aminozuur is en niet in onze genetische code voorkomt. De naam hypoglycine zegt er al iets over. Het doet zijn kwaad door de bloedsuikerspiegel van het slachtoffer te verlagen. Het precieze mechanisme is nog onbekend, maar de heersende theorie is dat het het carnitine-CoA-transfersysteem remt, dat op zijn beurt de oxidatie van vetzuren afremt. Wanneer dit gebeurt, neemt de concentratie van vetten in het hele lichaam toe, wat leidt tot een verhoogd gebruik van glucose en onvermijdelijke hypoglykemie (3). Ondersteunende zorg en therapie omvatten het beheersen van de aanvallen, stabiliseren van de bloedsuikerspiegel, vervangen van vloeistoffen en sedatie met benzodiazepinen (zoals lorazepam).

Dit is inderdaad een ernstig probleem, en treft vaak jongeren die nog niet hebben geleerd dat onrijpe ackee’s giftig zijn. In het algemeen treft JVS honderden per jaar in de Caribische en West-Afrikaanse landen. Maar het is niet alleen vers, onrijp fruit dat een probleem vormt. Het eerder genoemde verbod van de FDA geldt ook voor ingeblikte ackee. Hypoglycine wordt niet vernietigd tijdens het koken of inblikken. Het verwerken van onrijpe ackee is slechts het bereiden van de dood in een blikje. De eerste ziekte die in de Verenigde Staten werd gemeld was afkomstig van ingeblikte ackee (4). Een persoon van Jamaicaanse afkomst die in Toledo, Ohio woonde, kreeg een blikje ackee toegestuurd door haar zuster in Toronto. Twee uur na het koken en consumeren van de ackee werd ze ziek met braken, en uiteindelijk ging ze naar een eerste hulp afdeling, waar ze ondersteunende zorg kreeg. Ze herstelde, maar verbleef drie dagen in het ziekenhuis. En dat allemaal door een blikje fruit.

Dus hoewel het een prachtig stuk fruit is, een heerlijk basisvoedsel, de nationale vrucht van Jamaica, en een onderdeel van Jamaica’s kenmerkende gerecht, is het ook behoorlijk dodelijk. Zo uit mijn hoofd kan ik geen ander voedsel bedenken dat zo vereerd en toch zo giftig is. Als je er een weet, laat een reactie achter, stuur me een e-mail of twitter @NaturesPoisons.

Dit bericht stond in de maart editie van de Berry-go-round, een blog carnaval gewijd aan de unieke en diverse leden van de plantaardige soortrijkdom. De maart editie richtte zich op ongewone eetbare producten, en ook tamarisk, zoethout, eikels, nootmuskaat, en knollen uit de Andes kwamen aan bod. De maart editie werd verzorgd door Emma Cooper, en kan hier gevonden worden: http://emmacooper.org/blog/march-berry-go-round-unusual-edible-plants, dus ga eens kijken!

1. “Import Alert 21-11.” http://www.accessdata.fda.gov/cms_ia/importalert_64.html.
2. Joskow, Renée, Martin Belson, Hubert Vesper, Lorraine Backer, and Carol Rubin. “Ackee Fruit Vergiftiging: An Outbreak Investigation in Haïti 2000-2001, and Review of the Literature.” Clinical Toxicology 44 (2006): 267-73.
3. Barceloux, Donald G. “Akee Fruit and Jamaican Vomiting Sickness (Blighia Sapida Köenig).” Disease-a-Month 55.6 (2009): 318-26.
4. Mctague, Jerome, and Robert Forney. “Jamaican Vomiting Sickness in Toledo, Ohio.” Annals of Emergency Medicine 23.5 (1994): 1116-118.
5. Golden, K. D., O. J. Williams, and Y. Bailey-Shaw. “High-Performance Liquid Chromatographic Analysis of Amino Acids in Ackee Fruit with Emphasis on the Toxic Amino Acid Hypoglycin A.” Journal of Chromatographic Science 40.8 (2002): 441-46.